د. عه‌بدولموته‌ڵب ره‌فعه‌ت سه‌رحه‌ت

 

زانینی بارودۆخى کەشوهەوا لەڕێگەی هەواڵەکانى تایبەت بە کەشوهەوای رۆژانەوە پێویستیەکی گرنگە، چونکە ئەم جۆرە هەواڵانە بارودۆخی کەشوهەوای هەنوکەیى و پێشبینییەکان بۆ رۆژانى ئایندەمان پێ دەڵێت. ئەمەش لە بەرامبەردا هەمیشە یارمەتیدەرمانە به‌مه‌به‌ستى پلاندانان بۆ ژیانى رۆژانەمان بە وردی لە بوارە جیاجیاکاندا، لەوانە: کۆمەڵایەتی، تەندروستی، کشتوکاڵ، پیشەسازی، ئۆپەراسیۆنی سەربازی و گواستنەوە بە هەمو جۆرەکانییەوە. 

 

گومانى تێدا نییە لە ١٠ ساڵى رابردودا هەواڵى کەشناسى (دابارین، پلەى گەرمى، پەڵەدان و...هتد) گرنگییەکى زۆرى پێدراوە، نەوەک تەنها لاى جوتیاران و خاوەن زەوییە کشتوکاڵییەکان، بەڵکو لاى خەڵکى ئاساییش. ئەمەش تایبەت نییە بە هەرێمى کوردستان، بەڵکو زۆرێک لە وڵاتانى جیهان ئەم دیاردەییە تێیاندا بەدى دەکرێت. ئەم گرنگیدانە تەنها بەڕێکەوت پەیدانەبوە، بەڵکو دەگەڕێتەوە بۆ ئەو گۆڕانکارییانەی کە لە ئاو و هەواى گۆى زەوى رویداوە و دواتر کاریگەرى لە سەر هەمو رەگەزەکانى کەشوهەوا دروستکردوە. هەر بۆیە هەواڵ یان راپۆرتی کەشوهەوا یەکێکە لەو ئامرازە بینراو و بیستراوانەی کە گۆڕانکارییەکانی رۆژانەی توخمەکانی کەشوهەوا پیشانی خەڵک دەدات.

 

جیاواز لە هەمو وڵاتانى جیهان، هەرێمى کوردستان لەم بوارە ئەزمونێکى تاڵ و تایبەتى خۆى هەیە و بەجۆرێک لەجۆرەکان ئەم بوارە بەشێوەیەکى زۆر خراپ ئیستغلالکراوە چ لەلایەن راگەیاندن و راگەیەندکارانەوە، یان لە لایەن ئەو بەڕێزانەى کە ناوی خۆیانیان ناوە "شارەزاى کەشناسی" یاخود راگەیاندن و راگەیەندکاران بەوشێوەیە ناویان لێناون. لەگەڵ هەمو ئەوانەش بەداخەوە ئاستى رۆشنبیرى خەڵک بە گشتى لەم بوارە لاوازە و زۆرێکیان باوەڕ بە هەمو قسەیەک دەکەن.

  

بەداخەوە کەناڵەکانى راگەیاندن بە گشتى و راگەیاندکاران و پەیامنێران خراپترین رۆڵیان گێڕاوە لەم بابەتە. زۆرجار خەڵکێک دێننە سەر شاشەى تیڤى یا مایک بۆ خەڵکێک دەگرن کە هیچ بڕوانامەیەکى ئەوتۆى نییە لە بوارى کەشناسیدا و بە زانیارییەکى زۆر سەرەتاییەوە و بەپشت بەستن بە زانیارى و رادارى پەیجە جیهانییەکانى تایبەت بە کەشوهەوا قسە لە سەر بارودۆخى کەشوهەوا دەکەن. هه‌ر بەمەش رانەوەستاون، بەڵکو لە زۆرێک لە بوارە جیاوازەکاندا قسە دەکەن جگە لە کەشناسی، وەکو: فەلەکناسی و پێشبینى رودانى بومەلەرزە و تۆرنادۆ بۆ ئەمپەڕ و ئەوپەڕى جیهان، لە کاتێکدا ئەم زانیارییانە لە دەیان پەیجى دەزگا زانستی و لێکۆڵینەوە جیهانییەکان بەردەستن. هەروەها قسەکردن لە سەر دیاریکردنى رۆژانى یەکەمى جەژن و رەمەزان و زۆر شتى تر. تەنانەت هەواڵى کەشوهەوا لە هەندێك لە کەناڵەکانى راگەیاندن بوەتە بابەتێکى گاڵتەجاڕى کە بە پێکەنین و گاڵتەجاڕییەوە هەواڵەکە پێشکەشدەکرێت لە نێوان بێژەر و کاکى "شارەزا"، کە هیچ جددیەتێکى تێدا بەدى ناکرێت. بۆ نمونە بێژەرى بەڕێز بە پێکەنینەوە پرسیار لە بەناو "شارەزاى کەشناسی" دەکات و بە پێکەنینەوە پێى دەڵێت: "پێشبینیەکانت وادەرنەچون"! لە کاتێکدا راگەیاندکار دەبێت لە هەمو خەڵک زیاتر ئەوە بزانێ کە ئەو زانیارییانەى کەشناسی بەڕێز باسى دەکات پێشبینى خودى خۆى نییە، بەڵکو وەرگیراوە لە پەیجى دەزگا جیهانییەکان. 

 

کار بەمەش نەوەستاوە، بەڵکو کۆنگرەى رۆژنامەنوسی گرێدەدرێت لە سەر بارودۆخى کەشوهەواى رۆژانى داهاتو و ئەگەرى لافاو وپێدانى هۆشدارى زۆر توند و ترساندنى خەڵک و هاتنى لافاو و پێشنیارى داخستنى ناوەندەکانى خوێندن و...هتد. هەر بۆ نمونە لە مانگى ١١ـى ئەمساڵ بڕێك باران بارى زۆرێک لەو بەڕێزانەى کە بە "شارەزاى کەشناسی" دەناسرێن باسی تێپەڕاندنى وشکەساڵیان دەکرد و هەواڵى دڵخۆشکەریان بڵاودەکردەوە وەک موژدانەى بێ بەرانبەر! ئایە لەڕوى زانستیەوە دەکرێت بارانى مانگى ١١ ئاماژەى رەها بێت بۆ تێپەڕاندنى وشکەساڵى؟!. تەنانەت تا مانگى ئادار زۆرێکیان لە کەناڵەکانى راگەیاندنەوە ئەوەیان بڵاودەکردەوە کە بە هیچ شێوەیەک وشکەساڵى نییە، ئەمە نەک تەنها بۆ ئەمساڵ، بەڵکو بۆ ساڵانى پێشوتریش کە وشکەساڵى بەرۆکى هەرێمى کوردستانى گرتبوەوە دەیانوت بە هیچ شێوەیەک وشکەساڵى رونادات. یان کەشناسی واهەیە دەڵێت: "بە هیچ شێوەیەک من وشەى وشکەساڵى نابێ بێتە سەر زمانم و نابێ جوتیاران دڵتەنگ بکەم بەو وشەیە!" ئاخر ئەمە کەى بیانوە؟!. ئەی ناکرێت راستگۆبین لە گەڵ خەڵک و هۆشدارییەکانمان پشت بە لێکۆڵینەوەى زانستى ببەستێت و هەموانى لێ ئاگاداربکەینەوە بە مەبەستى گرتنەبەرى رێوشوێنى پێویست بۆ روبەڕوبونەوەى دیارە توندەکانى ئاو و هەوا؟!

 

یان پسپۆڕێکى ئەکادیمى لە بوارى جیوفیزیا کە لە کەناڵەکانى راگەیاندنەوە ئەیوت بە هیچ شێوەیەک پێشبینى وشکەساڵى ناکەین، کەچى لە بەرنامەیەکى تەله‌فزیۆنى لەم رۆژانەى رابردو وتى: من زانیومە کە وشکەساڵییە، بەڵام حەزمنەکردوە باسی بکەم! ئایا ئەگەر راست بێت، ئەم قسەیەى ئەو پسپۆڕە تاچەند لەگەڵ بنەماى ئاکارى زانستی یەک دەگرن؟! لەکاتیکَدا دەبێت کەسی ئەکادیمى و پسپۆڕ بوێرانە باسی مەترسییەکان بکات نەوەک بیشارێتەوە.   

 

چەندین ساڵە هۆشدارى دەدەین بە پشت بەستن بە لێکۆڵینەوە نوێیەکان و داتا و زانیارییە زانستییەکان کە جیهان دوچارى گوڕانکارییەکانى ئاو و هەوا بوتەوە و بارودۆخى سیستەمى ژینگە بە تەواوەتى گۆڕاوە. گەرمبونى جیهانى و زیادبونى رودانى دیاردە توندەکانى ئاو و هەوا بە تایبەتى وشکەساڵى، یەکێکە لەو دیاردانەى کە هەڕەشەى جددی هەیە لەسەر عێراق و هەرێمى کوردستان، کەچى "کەشناسی" وامان هەیە پارساڵ لە کەناڵەکانى راگەیاندن و لە پەیجى تایبەتى خۆى ئەیوت: "بەپێى لێکۆڵینەوەکانم تا حەوت ساڵى داهاتو وشکەساڵى رو لە هەرێمى کوردستان ناکات"! لە کاتێکدا لە ماوەى پێنج ساڵى رابردودا (بەئەمساڵەوە) سێ جارە هەرێمى کوردستان روبەڕوى وشکەساڵى بوەتەوە! ئەگەر بە پێشبینى بەناو "شارەزایانى کەشناسی" بوایە ئەم پێنج ساڵە ئەبوایە لافاو بمانیپێچایەتەوە!

 

تایبەت بە وشەى یا نازناوى "شارەزا" کە زۆرترین وشەیە راگەیاندنى کوردى بەکاریدەهێنێت و (ما شا‌ء الله)ـى لێ بێت کورد شارەزاى زۆر زۆرە، بەڕاستى ستەمێکى زۆر گەورە دەکرێت لەم وشەیە یا ئەم نازناوە. له‌هەمو کەس زیاتر دەبێت راگەیاندن و راگەیاندکاران ئەم نازناوە بە هەمو کەسێ نەبەخشن، چونکە مافى ئەوان نییە ئەم نازناوە بۆ هەمو کەسێك بەکاربێنن. نازناوى "شارەزا" یان "خبیر" مەرجى خۆى هەیە و بە هەمو کەس نادرێت، خەڵکى وامان هەیە لە وەزارەتەکانى عێراق و هەرێمى کوردستان خاوەن ئەزمونە و پسپۆڕە و هەڵگرى بڕوانامەى ماستەر یا دکتۆرایە و خاوەن دەیان توێژینەوە و لێکۆڵینەوەى زانستییە، کەچى ئەو نازناوەى پێ نەبەخشراوە لەلایەن حکومەتەوە، واتا حکومەت خاوەن دەسەڵاتە بۆ بەخشینی نازناوى "شارەزا" لە سەر کۆمەڵێك بنەما و پرنسیپ کە خۆی دایدەنا. بۆیە راگەیاندنى کوردی دەبێت زیاتر هۆشیار بێت لە بابەتى ناساندنى خەڵک وناساندنى کەسانى پسپۆڕ.

 

لەسەر ئەم بابەتە لە گەڵ هەندێك لە پەیامنێرانى کەناڵە جیاوازەکان قسەم کردوە و وتومه‌ ئەم نازناوە هەڵەیە و نابێت بەهەمو کەسی ببەخشن و نابێت هەمو رۆژێك لێدوان لە "کەشناس"ـەوە وەرگرن، چونکە ئەم بابەتە بەلاڕێدا دەچێت، كه‌چى زۆربەى یان هەمو ئەو پەیامنێرانە ئەم بابەتەیان خستە سەر ئەستۆى ئیدارەى کەناڵەکانیان کە ئەوان داوایان لێ دەکەن لێدوان لەو کەسانە وەرگرن و هەر ئیدارەى کەناڵەکانیشە بەو نازناوە ئەیانناسێنن.

 

ته‌نانه‌ت راگەیاندنه‌كان زۆرجار هەندێ لەو بەناو "شارەزایانى کەشناسى"یه‌ بە یەکەمى عێراق و دوەمى عێراق و یەکەمى کوردستان ئەناسێنن! لە کاتێکدا پێشبڕکێ لە نێوان ئەو بەڕێزانەدا نه‌ لە عیراق و نه‌ لە هەرێمى کوردستانیشدا نەکراوە. یان بە "شارەزا گەنجەکە" یاخود "شێخى کەشناسی" یا "یەکەمە بێ ڕکابەرەکە" یاخود "ئەو شارەزا کەشناسیەی کە پێشبینییەکانى (١٠٠%)ـه" له‌گه‌ڵ چندین نازناوى تر، بانگیان ده‌كه‌ن، كه‌ ئه‌مه‌ش نازانین لە سەر چ بنەمایەکه‌.

 

بۆیە راگەیاندکاران تاڕادەیەکى زۆر بابەتى هەواڵى کەشناسیان بە جۆرێک لە جۆرەکان تێکداوە، بێژەر یا راگەیاندکار هەیە خۆى لە ستۆدیۆوە بە مۆبایلە تایبەتەکەى خۆى پەیوەندى بە بەناو "شارەزاى کەشناسی"ـیەوە دەکات، یا بە پێچەوانەوە، کاکى پێشکەشکار لە کاتى بەرنامەکە و لە سەر زمانى کاکى "شارەزا" موژدانە دەداتە خەڵکى کەلار کە قەڵاى شێروانە سپی ئەپۆشێ! لە کاتێکدا ساڵانە سپی پۆشبونى قەڵاى شێروانە وەکو موژدانە بڵاودەکرێتەوە کەچى ٢٠٠٨ کۆتاجار بو قەڵاکە سپى پۆشی.

 

پرسیار ئه‌وه‌یه‌: ئایا ئیتکى رۆژنامەوانى رێگە بەمجۆرە هەڵسوکەوتانەى راگەیانکاران دەدات؟ چونکە راگەیاندکار دەبێت لە هەمو کەس زیاتر ئاگاى لە زانیارییە گشتییەکان هەبێت، راگەیاندکار ئەبێت خاوەن پەیام بێت و ئامانجى هەبێ لە بڵاوکردنەوە و پێشکەشکردنى بابەتەکەى، نەوەک تەنها هەوڵى ئەوە بدات زۆرترین هەواڵى هەبێت بەمەبەستى دەستکەوتی ماددى. پێمسەیرە راگەیەندکاران و پەیامنێران لە خۆیانیان نەپرسیوە: ئایا ئەمە چەندین ساڵە ئەو هەمو موژدانە بڵاودەکرێتەوە لەسەر باران، کەچی وڵاتەکەمان بە دەست گۆڕانى ئاو و هەوا و وشکەساڵییەوە دەناڵێنێ، ئایا بۆتان دەرنەکەوت کە بابەتەکە هەڵە تێگەیشتنێکى تێدایە؟! ئایا رون نەبوەوە بۆ بەڕێزتان کە ئەم بابەتە دەبێت زیاتر لێى وردببنه‌وە و چیتر نابێت هەمو کەسێك باس لەم بابەتانە بکات؟! ئەوەى تێبینیم کردوە تەنها یەک بێژەرى کەناڵێکى ئاسمانى کوردیی لەڕێگەى پەیامنێرێکەوە پرسیارى لە بەناو "شارەزایەکى کەشناسى/ بومەلەزەزانى" کرد و لێى پرسی: ئایا ئەم زانیاریانەت و ئەم شارەزاییەت لە کوێوە وەرگرتوە؟! ئایا هیچ بڕوانامەیەکى ئەکادیمیتان هەیە؟!. لە وڵامدا ئەو بەڕێزە تێکەڵ وپێکەڵییەکى زۆرى کرد، هەر بۆیە پێژەرەکە لە ستۆدیۆوە قسەکانى پێیان بڕى و وتى تەواو واتا ئەو بەڕێزە تەنها لەڕێی سێرجەوە (لەپەیجەکان) ئەو زانیاریانە وەردەگرێت نەوەک لەڕێى ئەکادیمییەوە.  

 

بۆیە باشترین رێگا بۆ سنوردارکردنى ئەم جۆرە گرفتانە، ئەوەیە کە راگەیاندن بە وریاییەوە مامەڵە لە گەڵ بابەتەکانى کەشناسی و گۆڕانى ئاو و هەوا و پێشبینیکردنى کەشوهەوا و بومەلەرزەدا بکات. دەبێت زانیارییەکان لەلایەنى فەرمییەوە وەرگرێت کە (بەڕێوەبەرایەتی گشتی کەشناسی و بومەلەرزەزانی)ـیە لە هەرێمى کوردستان. ئەگینا ئیتر حکومەت بۆ دەزگایەکى لەمجۆرەى هەیە؟! دەبێت ئەم دەزگا و بەڕێوەبەرایەتییەى کە سەر بە وەزارەتى گواستنەوە و گەیاندنە، خۆیان بەرنامە و وتەبێژیان هەبێت کە لە کەناڵەکانەوە زانیارى بڵاوبکەنەوە و چیتر نابێ سست و لاوازبن و ناشكرێت بابەتى کەشناسی بەم هەڕەمەکییە بەردەوام بێت. هەروەها بە گشتى راگەیاندن و راگەیاندکاران و پەیامنێرانى کەناڵە جیاوازەکان، دەبێت وریا بن لە بەکارهێنانى نازناو بە تایبەتى "شارەزا"، لە هەمان کاتدا ئەکرێت راى کەسانى ئەکادیمى و شارەزایانى راستەقینە کە نازناوى فەرمییان "شارەزا"یە و لەلایەن دەزگایەکى حکومى فەرمییەوە یا جیهانییەوە ئەو نازناوەیان پێ بەخشراوە، وه‌ربگرن. هه‌روه‌ها پێویسته‌ حکومەت کارى پێشبینیکردنى کەشوهەوا رێکبخات و سنورێک بۆ ئەم کێشەیە دابنێت، ئەگینا تاچەند ساڵێکى تر هەر گەڕەکێک و ئەبێتە خاوەن کەشناسێک یان بەناو "شارەزایەکى کەشناسی"!