رادیۆى ده‌نگ
یه‌كه‌ى چاودێری حكومه‌تى خۆجێی گه‌رمیان، نوێترین راپۆرتى مانگانه‌ى خۆی تایبه‌ت كردوه به پرسی ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكاران له سنورى گه‌رمیان و رۆڵی به‌ڕێوبه‌رایه‌تى تایبه‌تمه‌ند و هه‌روه‌ها خستنه‌ڕوى كێشه و ئاله‌نگارییه‌كانى ئه‌و بواره.
كلیك لەم فایلەی خواره‌وه بكه بۆ خوێندنه‌وه‌ى راپۆرته‌کە به شێوازى (PDF).
رادیۆی ده‌نگ له‌چوارچێوه‌ى پرۆژه‌یه‌كى دا به پاڵپشتى سندوقی نیشتمانى بۆ دیموكراسی NED، له رێگه‌ى یه‌كه‌ى چاودێریی حكومه‌تى خۆجێی گه‌رمیان، مانگانه راپۆرتێك له‌سه‌ر كه‌رتێك بڵاوده‌كاته‌وه، به‌تیشكخستنه‌سه‌ر مامه‌ڵە و رۆڵی حكومه‌ت له رێكخستنى ئه‌و کەرتەدا. ئه‌م مانگه له‌باره‌ى پرسی ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى (الضمان الأجتماعي) بۆ كرێكاران كاریكردوه و راپۆرتێكى وردی ئاماده كردوه.
ده‌قی راپۆرته‌كه له خواره‌وه ده‌خوێننه‌وه.
پێشەکی:
به‌ڕێوبه‌رایه‌تى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیان سه‌ر به وه‌زاره‌تى كار و كاروبارى كۆمه‌ڵایه‌تى هه‌رێمه، ئه‌ركى ئه‌م به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه بریتییە له تۆماركردنى ناوى شوێنكار له گه‌رمیان له‌گه‌ڵ تۆماركردنى ناوى كرێكاران به‌مه‌به‌ستى زه‌مانه‌ت و ده‌سته‌به‌رى.
به‌ڕێوبه‌رایه‌تى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیان له ساڵى 2022 دامه‌زراوه، ئه‌م به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه له كۆمه‌ڵێك به‌ش و هۆبه پێكهاتوه، به‌شه‌كان بریتین له‌مانه: (خۆیه‌تى و كارگێڕى، خه‌زنه، وردبین، پشكنین، ئیجرائات و به‌شدارییه‌كان)، هاوكات هۆبه‌كانیش بریتین له: (ئایتى، گه‌نجینه، خزمه‌تگوزارى و دۆسیه‌كان).
به‌ڕێوبه‌رایه‌تى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیان به‌پێى یاساى ژماره 39ـى ساڵى 1971ـى عێراقى و هه‌مواركراوى ژماره 4ـى ساڵى 2012ـى په‌رله‌مانى كوردستان کاردەکات.
به‌شى یه‌كه‌م: کێشەکانی پرۆسەی ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى لە گەرمیان
1. بڕی پاره‌ى ده‌سته‌به‌ریی
هێمن جه‌مال جه‌بار، به‌ڕێوبه‌رى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیان ده‌ڵێت: "كارى به‌ڕێوبه‌رایه‌تیمان له سه‌ر ده‌سته‌به‌ركردنى ئه‌و كرێكارانه‌یه كه له كه‌رتى تایبه‌ت كارده‌كه‌ن و له‌لامان تۆمارده‌كرێن و زه‌مانه‌تیان بۆ ده‌كرێت، به جۆرێك له %17ـى زه‌مانه‌ت له خاوه‌ن كار وه‌رده‌گیرێت".
وتیشى: ئه‌و له %17یه له كۆى موچه‌ى كرێكار وه‌رده‌گیرێت، ئه‌مه‌ش به جۆرێكه له %12ـى خاوه‌ن كار ده‌یدات و له %5ـى كرێكار، بۆ نمونه ئه‌گه‌ر كرێكارێك موچه‌كه‌ى 350 هه‌زار بێت ئه‌و له %17یه كه وه‌رده‌گیرێت ئه‌كاته 59 هه‌زار دینار، له‌و بڕه پاره‌یه كرێكار ته‌نها 17 هه‌زار و 500 دینار ده‌دات ئه‌وه‌كه‌ى دیكه‌ى خاوه‌ن كار ده‌یدات.
جه‌ختى له‌وه‌شكرده‌وه: ئه‌م بره پاره‌یه‌ش كه وه‌رده‌گیرێت به‌پێى یاساى ژماره 31ـى ساڵى 1987ـى عێراقى و هه‌مواركراوى یاساى ژماره 4ـى ساڵى 2012ـى په‌رله‌مانى كوردستان دیاریكراوه و مانگانه‌ش وه‌رده‌گیرێت.
2. ژماره‌ى كرێكارى تۆماركراو
له سنورى گه‌رمیان زیاتر له 1 هه‌زار دۆسیه بۆ شوێنكاره‌كان له ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى سنوره‌كه تۆمار كراون، سه‌روى 7 هه‌زار كرێكاریش تۆماركراوه.
هێمن جه‌مال جه‌بار، به‌ڕێوبه‌رى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیان ده‌ڵێت: ئه‌و دۆسیانه‌ى كه هه‌مانه له سنورى گه‌رمیان به‌ناوى خاوه‌نكاره‌وه بۆ خودی شوێنكاره‌كه ده‌كرێت، ئه‌گه‌رچى تاوه‌كو ئێستا داتابه‌یسێكى دروستمان نیه بۆ تۆماركردنى ئه‌و شوێنكارانه‌ى كه هه‌یه له‌گه‌ڵ ژماره‌ى كرێكاران، بۆیه له ئێستادا له گه‌رمیان 1227 دۆسیه‌مان هه‌یه، كه 870 دۆسیه‌مان له سلێمانى بوه و هێناومانه‌ته‌وه پێش ئه‌وى به‌ڕێوبه‌رایه‌تمیان بكرێته‌وه لێره.
جه‌ختى له‌وه‌شكرده‌وه: له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا نزیكه‌ى 7 هه‌زار و 500 كرێكار ناویان تۆماره و ده‌سته‌به‌رییان بۆ كراوه.
ئه‌م ژماره‌یه‌ش زۆتره له‌و رێژه كرێكاره‌ى كه له‌لای لقی گه‌رمیانى سه‌ندیكای كرێكاران تۆماركراوه و پێكهاتوه له 6 هه‌زار كرێكار.
3. كرێكاران زانیارییان له‌سه‌ر ده‌ستبه‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى نیه
كرێكاران باس له‌وه ده‌كه‌ن زانیارییان له‌سه‌ر ده‌ستبه‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى نیه و ئه‌وه‌ى ده‌یبیستن له خه‌ڵكانى دیكه‌وه‌یه، به‌ڕێوبه‌رى ئه‌و به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌ش وه‌ڵام ده‌داته‌وه.
"یه‌ك جار لیژنه‌یه‌ك سه‌ردانى كردین وتیان بۆ ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تیه بۆ بیمه‌ى ته‌ندروستى، ناوى من و هاوڕێیه‌كم تۆماركراوه له‌لایه‌ن خاوه‌نكاره‌كه‌مانه‌وه". هه‌ردى عاسى، كرێكار له كه‌لار وا ده‌ڵێت.
وتیشى: زانیاریم هه‌یه كه له %5ـى كۆى موچه‌كه‌ى خۆم ده‌بێت، له‌وه بترازێت زانیارى دیكه‌م نیه.
هێماى بۆ ئه‌وه‌شكرد: بۆ ئه‌م بابه‌ته له‌م وڵاته‌ى ئێمه و حكومه‌تى هه‌رێم هیچ شتێكیان باش نه‌بوه و له به‌رژه‌وه‌ندى هاوڵاتى ئاسایی نه‌بوه تاوه‌كو ئه‌م ده‌سته‌به‌رییه له به‌رژه‌وه‌ندى ئێمه‌ى كرێكار بێت.
به‌شێك له كرێكاران باس له‌وه ده‌كه‌ن زانیارییان نیه له‌سه‌ر ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكاران وه‌كخۆیان ده‌ڵێن ئه‌وه‌ى هه‌یه له خه‌ڵكى دیكه‌وه ده‌یبیستن.
هونه‌ر ئه‌حمه‌د، كارێكار له كه‌لار ده‌ڵێت: "زانیارى زۆرم نیه له‌سه‌ر بابه‌تى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى، ئه‌وه‌ى زانیاریم هه‌بێت هه‌ندێك شتم بیستوه له‌لایه‌ن هاورێكانمه‌وه كه موچه‌مان بۆ ده‌بڕنه‌وه".
هێماى بۆ ئه‌وه‌شكرد: ئاگادار نیم ناومان تۆماركراوه یان نا، بۆیه زانیاریم نیه له‌سه‌رى.
له به‌رامبه‌ردا، هێمن جه‌مال جه‌بار، به‌ڕێوبه‌رى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیان ده‌ڵێت: هۆكارى نه‌بونى زانیارى كرێكار له‌سه‌ر ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌نى نه‌بونى هۆشیارییه، ئه‌گه‌ر كرێكار هۆشیار هه‌بێت و بزانێت ده‌سته‌به‌رى بۆ ده‌كرێت به تۆماركردنى ناوى، مافى خانه‌نشینى ده‌بێت و ئه‌گه‌ر بۆ مانگێكیش ده‌سته‌به‌رى بۆ كرابێت و له سه‌ر كاره‌كه‌ى توشى كه‌م ئه‌ندامبون بێت ئه‌وه به‌پێى یاساكه و به‌پێى راپۆرتى پزیشكى مافى خانه‌نشین بونى بۆ ئه‌بێت وه‌ك فه‌رمانبه‌رێكى حكومی.
وتیشى: به‌ڵام تاوه‌كو ئێستا خاوه‌نكار وا كرێكارى تێگه‌یاندوه كه ئه‌مه باجه لێى وه‌رده‌گیرێت.
به‌هه‌مان شێوه، فه‌رهاد كه‌مال، لێپرسراوى به‌شى پشكنین و ئه‌ندامى لیژنه‌ى پشكنین بۆ شوێنكاران له به‌ڕێوبه‌رایه‌تى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیان هێماى بۆ ئه‌وه‌شكرد: پێشتر كرێكارمان كه‌م ده‌بینى، به‌ڵام ئێستا له رێنماییه‌كى نوێدا بۆمان هاتوه ده‌بێت كرێكار له‌به‌رامبه‌ر ناوه‌كه‌ى واژۆ بكات كاتێك شوێنكارێك تۆمار ده‌كه‌ین.
به‌پێچه‌وانه‌ى كرێكاره‌كانه‌وه، خاوه‌ن كاره‌كان ده‌ڵێن ناویان له ده‌ستبه‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى تۆماركردوه، ناوى كرێكاره‌كانیشیان به‌هه‌مان شێوه، جه‌ختیش له‌وه ده‌كه‌نه‌وه كه مانگانه له %17ـى ئه‌و بڕه‌ى بۆیان دیارى كراوه راده‌ستى ده‌سته‌به‌رى ده‌كه‌ن.
ئارام ئه‌حمه‌د، به‌ڕێوبه‌رى بازاڕى سۆران ده‌ڵێت: له سه‌ره‌تاى ساڵى 2017ـه‌وه ناومان تۆماركردوه چ وه‌ك بازاڕه‌كه چ وه‌ك كارمه‌نده‌كانیش له ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكاران كه ئه‌وكات له به‌ڕێوبه‌رایه‌تى له سلێمانى بو، هاوكات 6 مانگ جارێك ئه‌و بڕه‌ى كه دیاریكراوه بۆمان به پێى یاسا بۆمان بردون كه خۆى له %17 ده‌بینێته‌وه.
وتیشى: به‌ڵام له‌گه‌ڵ هاتنى به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌كه بۆ گه‌رمیان مانگانه ئه‌و بڕه پاره‌یه راده‌ست ده‌كه‌ین.
هاوكات، سارا عوسمان، خاوه‌نى كافێى (AS) له قه‌زاى كه‌لار باس له‌وه ده‌كات: بۆماوه‌ى 5 مانگه كافێكه‌مان تۆمار كردوه له به‌ڕێوبه‌رایه‌تى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش تاوه‌كو ئێستا پاره‌مان نه‌داوه ئه‌وه‌ى زانیاریمان هه‌بێت به ویستى خۆمانه كه‌ى ئه‌و بڕه پاره‌یه كه له %17یه راده‌ستى ده‌كه‌ین.
"له ساڵى 2019ـه‌وه دۆسیه‌مان بۆ كراوه‌ته‌وه له به‌ڕێوبه‌رایه‌تى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى و 2 كرێكارمان هه‌یه، مانگانه‌ش له %17 كه ده‌كاته 380 هه‌زار بۆ 2 مانگ جارێك راده‌ست ده‌كه‌ین". عه‌بدین محه‌مه‌د عه‌بدوڵڵا، خاوه‌نى سارده‌مه‌نى ئه‌ڵوه‌ن له قه‌زاى كه‌لار واى وت.
ده‌شڵێت: 3 كرێكارم كه‌مكرده‌وه، چونكه زۆرم له‌سه‌ر ئه‌كه‌وت، به جۆرێك 12 ملیۆن دینارم هاتوه سه‌ر له سلێمانى بۆیان كردم به 8 ملیۆن دینار.
4. كرێكاران بێئاگان له‌باره‌ى سودمه‌ندبونه‌كانى ده‌سته‌به‌ریی
"نازانین ئه‌و بڕه پاره‌یه بۆچى وه‌رده‌گیرێت، به‌ڵكو ئه‌وه‌ى پێمان وتراوه ئه‌وه‌یه كه بۆ ته‌ئمیناتى كرێكاره و ده‌توانێت وه‌رى بگرێته‌وه، له كاتێكدا تاوه‌كو ئێستا شاگرده‌كانم ئه‌و بڕه پاره‌یه‌یان وه‌رنه‌گرتوه‌ته‌وه". عه‌بدین محه‌مه‌د عه‌بدوڵڵا، خاوه‌نى ساردەمەنی ئه‌ڵوه‌ن له قه‌زاى كه‌لار واى وت.
له وه‌ڵامدا، هێمن جه‌مال جه‌بار، به‌ڕێوبه‌رى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیان ده‌ڵێت: چه‌ندین كرێكار هاتو‌ن و داواى پاداشتى كۆتاى خزمه‌تیان كردوه و مامه‌ڵه‌شمان بۆ رایى كردون، ئه‌مه‌ش به داتا له‌لامان به‌رده‌سته.
پسپۆرێكى ئابورى ده‌ڵێت: له سه‌رده‌مى روخانى رژێمى به‌عسه‌وه تاوه‌كو ئێستا پاره وه‌رده‌گیرێت بۆ ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى كرێكار، حكومه‌ت ئامانج لێى بردنیه‌تى نه‌ك خستنه خزمه‌تى كرێكارنه‌وه.
هێمن تۆفیق، پسپۆرى بوارى ئابورى و مامۆستا له زانكۆى پۆليته‌كنیكى گه‌رمیان، باس له‌وه ده‌كات: له سه‌روبه‌ندى روخانى حكومه‌ت به‌عس تاوه‌كو ساڵى 2010 كۆمه‌ڵێك خه‌ڵك كارگه‌ى بلۆكیان هه‌بوه و ده‌سته‌به‌رییان كردوه كه‌چى كرێكار هه‌ر ئاگایان لێ نه‌بوه، دواتریش كرێكار هه‌بوه له‌سه‌ر كاره‌كه‌ى كه‌مئه‌ندام بوه، كه‌چى هیچ موچه‌یه‌كى بۆ نه‌بڕاوه‌ته‌وه.
وتیشى: ئه‌وه‌ى له هه‌رێمى كوردستان هه‌یه ته‌نها كۆكردنه‌وه‌ى داهات و بردنیه‌تى.
به‌پێى یاساى به‌ركارى وه‌زاره‌تى كار و كاروبارى كۆمه‌ڵایه‌تى كرێكاران ده‌توانن داواى پاره‌ى پاشه‌كه‌وتى خزمه‌تى كۆتاى خۆیان بكه‌ن به جۆرێك ئه‌گه‌ر بۆ ماوه‌یه‌كیش كارى نه‌مابێت.
هێمن جه‌مال جه‌بار، به‌ڕێوبه‌رى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیان ده‌ڵێت: "به‌پێى یاساى ژماره 39ـى ساڵى 1971ـى عێراقى و هه‌مواركراوى یاساى ژماره 4ـى ساڵى 2012ـى په‌رله‌مانى كوردستان، كرێكار بۆى هه‌یه داواى پاداشتى خزمه‌تى كۆتایى خۆى بكات كه ئه‌گه‌ر بۆماوه‌ى ساڵێكیش بێكار مابێته‌وه، به‌جۆرێك كه له %5ـى لێوه‌رگیراوه له‌لاى ئێمه ئه‌وكات له %8ـى بۆ ئه‌گه‌ڕێته‌وه".
هێماى بۆ ئه‌وه‌شكرد: له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئه‌گه‌ر به‌رده‌وام بو له كاره‌كه‌ى و بۆماوه‌ى 20 ساڵ خزمه‌تى هه‌بو ئه‌وه له ته‌مه‌نى 63 ساڵى ده‌توانێت خانه‌نشین ببێت وه‌ك فه‌رمانبه‌رێكى حكومى موچه‌ى بۆ دیاریى ده‌كرێت، كه ئه‌مه‌ش به‌پێى یاساكه رێكخراوه.
جه‌ختى له‌وه‌شكردوه‌ته‌وه: ئه‌مه جگه له‌وه‌ى هه‌ر به‌پێى یاساكه بۆ نمونه ده‌رچویه‌كى زانكۆ بۆ ماوه‌ى 10 ساڵ له كه‌رتى تایبه‌ت كارى كردبێت و زه‌مانه‌تى هه‌بێت، كه لە کەرتی حکومی داده‌مه‌زرێت به فه‌رمانێك ئه‌و خزمه‌تەی لە کەرتی تایبەت هەیبوە بۆ ده‌گوازرێته‌وه، هاوكات هه‌ر كرێكارێكیش له كاتى كاره‌كه‌ى توشى هه‌ر روداو و حاڵه‌تێکى نه‌خوازراو بو وه‌ك له‌ده‌ستدانى به‌شێكى جه‌سته‌ى، به‌پێى راپۆرتى پزیشكى، راسته‌وخۆ خانه‌نشین بون ئه‌یگرێته‌وه.
به‌پێى وته‌ى به‌ڕێوبه‌رى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى كرێكارانى گه‌رمیان، هه‌ر به‌پێى یاساى ناوبراو هه‌ر كرێكارێك كه ناكارامه بێت و هیچ پسپۆڕییه‌كى نه‌بێت، ئه‌وه ده‌بێت موچه‌كه‌ى له 350 هه‌زار دینار كه‌متر نه‌بێت.
5. ئه‌گه‌ر خاوه‌نكار له كاتى خۆیدا پاره نه‌دات سوى ده‌چێته سه‌ر
خاوه‌ن كاره‌كان باس له‌وه ده‌كه‌ن ئه‌گه‌ر له كاتى خۆیدا ئه‌و بڕه پاره‌یه‌ى كه بۆیان دیاریكراوه به‌پێى یاسا راده‌ستى بەڕێوبەرایەتی ده‌سته‌به‌ریى نه‌كه‌ن، ئه‌وه زیاده‌ى ده‌چێته سه‌ر كه %2ـه بۆ هه‌ر مانگێك.
ئارام ئه‌حمه‌د، به‌ڕێوبه‌رى بازاڕى سۆران، ده‌ڵێت: ئه‌گه‌ر مانگانه ئه‌و بڕه پاره‌یه‌ى كه به‌پێى یاسا دیاریكراوه راده‌ست نه‌كه‌ین، ئه‌وه زیاده‌ى ده‌چێته سه‌ر كه خۆى له %2 ده‌بینێته‌وه بۆ هه‌ر مانگێك، بونمونه مانگى 1 ئه‌گه‌ر پارەکە رادەست نەکرێت، %2 زیادە دەچێتە سه‌رى و بۆ مانگى 2 ئه‌بو به %4 كه دوا بكه‌وتایه و به‌یه‌كه‌وه بمان بردایه.
هاوكات، عه‌بدین محه‌مه‌د عه‌بدوڵڵا، خاوه‌نى ساردەمەنی ئه‌ڵوه‌ن له قه‌زاى كه‌لار وتى: به‌ڕێوبه‌رایه‌تى خۆیان په‌یوه‌ندیمان پێوه ده‌كه‌ن ئه‌گه‌ر 2 مانگ به‌سه‌ر پێنه‌دانى ته‌ئمیناته‌كه تێپه‌ڕێت، پێمان راده‌گه‌یه‌نن بۆ ئه‌وه‌ى زیاده‌ى نه‌چێته سه‌ر.
به‌پێچه‌وانه‌ى هه‌ندێك خاوه‌نكاره‌وه هه‌ندێكیان ده‌ڵێن زانیارییان نیه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى ئه‌گه‌ر له كاتى خۆیدا پاره نه‌برێت ئه‌وه زیاده‌ى ده‌چێته سه‌ر و ده‌ستبه‌ریش ئه‌وه‌یان رون نه‌كردوه‌ته‌وه بۆیان.
سارا عوسمان، خاوه‌نى كافێى (AS) له قه‌زاى كه‌لار باس له‌وه ده‌كات: "زانیاریمان نیه كه زیاده‌ى ئه‌چێته سه‌ر له راده‌ستنه‌كردنى ئه‌و بڕه پاره‌یه‌ى كه دیاریكراوه بۆ هه‌ر مانگێك كه دوابكه‌وێت، وه‌ك به‌ڕێوبه‌رایه‌تیش هیچ زانیارییه‌كان پێمان نه‌داوه له‌سه‌ر ئه‌و بابه‌ته، بۆیه ئه‌گه‌ر وابێت مانگانه راده‌ستى ده‌كه‌ین".
له به‌رامبه‌ردا، هێمن جه‌مال جه‌بار، به‌ڕێوبه‌رى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیان ده‌ڵێت: به‌پێى یاساى خانه‌نشینى و ده‌سته‌به‌رى به ژماره 39ـى ساڵى 1971 و هه‌مواركراوى ژماره 4ـى ساڵى 2012، هه‌ر خاوه‌نكارێك دوا بكه‌وێت له دانى پاره‌ى ده‌سته‌به‌رى بۆ هه‌ر مانگێك، %2 سزاى ده‌چێته سه‌ر، بۆ نمونه مانگى 1 %2ـه‌ن بۆ مانگى 2 ده‌بێت به %4.
وتیشى: ئه‌و شوێنكارانه‌ى پابه‌ند نابن به دانى ئه‌و بڕه پاره‌یه‌ى كه بۆیان دیاریكراوه وه‌ك ده‌سته‌به‌ریى، ئه‌وه 1 بۆ 2 جار ئاگاداركردنه‌وه‌یان بۆ ده‌نێرین بۆ جارى سێیه‌م ده‌درێنه دادگا.
جه‌ختى له‌وه‌شكرده‌وه: چه‌ندین دۆسیه‌مان له دادگایه بۆ ئه‌و مه‌به‌سته.
6. داهاتى پرۆسه‌ى ده‌سته‌به‌ریی چی لێدێت؟
به‌ڕێوبه‌رى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیان ده‌ڵێت: رۆژانه هه‌ر داهاتێك كه دێته به‌ڕێوبه‌رایه‌تیمان، راسته‌وخۆ ده‌چێته‌وه خه‌زێنه‌ى حكومه‌ت.
هێمن جه‌مال جه‌بار،وتى: "ئه‌و بڕه پاره‌یه‌ى كه وه‌رده‌گیرێت و له %17یه رۆژانه راسته‌وخۆ ده‌چێته خه‌زێنه‌ى حكومه‌ته‌وه، ئه‌مه‌ش له رێگه‌ى حساب بانكى تایبه‌ت به به‌ڕێوبه‌رایه‌تیمان".
ده‌شڵێت: مه‌رجه رۆژانه ئه‌و داهاته‌ى دێته به‌ڕێوبه‌رایه‌تیمان راسته‌وخۆ راده‌ستی بانک بكرێت.
7. به‌ڕێوبه‌رایه‌تى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى و سه‌ندیكاى كرێكاران په‌یوه‌ندیان نیه
"له‌گه‌ڵ به‌ڕێوبه‌رایه‌تى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى دا له ئێستادا هیچ په‌یوه‌ندیه‌كمان نیه، تاوه‌كو به‌ش بون لێره لیژنه‌ى تێكه‌ڵمان هه‌بو به‌یه‌كه‌وه بۆ سه‌ردانى كردنى شوێنكاره‌كان و كارگه‌كان له گه‌رمیاندا، به‌ڵام ئێستا نه لیژنه‌مان هه‌یه پێكه‌وه نه په‌یوه‌ندیشمان هه‌یه". عه‌دنان محه‌مه‌د، سه‌رۆكى لقى گه‌رمیانى سه‌ندیكاى كرێكارانى كوردستان ده‌ڵێت.
وتیشى: هۆكاره‌كه‌شى بێ به‌رپرسیارێتیه به‌رامبه‌ر به كرێكارى كه چه‌ندینجار له ماوه‌كانى پێشتر ئه‌وه‌مان پێڕاگه‌یاندون و داوامان كردوه لیژنه‌كان وه‌كخۆى پێكبهێنرێته‌وه بۆ ئه‌وه‌ى مافى كرێكار پارێزراوبێت و وه‌ربگیرێته‌وه، به‌ڵام كه‌س به ده‌م داواكانمانه‌وه نه‌هاتوه.
جه‌ختى له‌وه‌شكرده‌وه: له كاتێكدا زۆربه‌ى ئامار و داتاكانى كرێكار له‌لاى ئێمه به‌رده‌سته، كه‌چى هیچ ئامارێك له‌لاى ئێمه وه‌رناگرن، به‌جۆرێك چه‌ندینجار ئامارمان پێداون كه شوێنكارى وا هه‌بوه 50 بۆ 60 كرێكار كارى تێداكردوه، بۆ ئه‌وه‌ى بتوانن ده‌سته‌به‌رییان بۆ بكه‌ن، به‌ڵام پێناچێت به‌دواداچونیان بۆ كردبێت.
ئه‌مه له كاتێكدایه به‌پێى ئامارێكى لقى گه‌رمیانى سه‌ندیكاى كرێكارانى كوردستان له سنورى گه‌رمیان 6 هه‌زار كرێكار ناویان تۆماركراوه.
له وه‌ڵامدا، هێمن جه‌مال جه‌بار، به‌ڕێوبه‌رى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیان ده‌ڵێت: زۆرجار له‌یه‌كتێنه‌گه‌شتن هۆكاره بۆ ئه‌وه‌ى په‌یوه‌ندیمان له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌كانى دیكه‌دا نه‌مێنێت.
وتیشى: بۆ نمونه، له سه‌ره‌تاوه سه‌ندیكاى كرێكارانى گه‌رمیان هاوكارى باشى ئێمه بون، به‌ڵام به‌هۆى ئه‌وه‌ى كه كارمه‌ندێكیان له‌گه‌ڵ لیژنه‌كه‌ى ئێمه‌دا هه‌بو، به‌ڵام ئیفادی بۆ خه‌رج نه‌كرا، په‌یوه‌ندی و هاوكارییان بۆ ئێمه نه‌ما، له‌كاتێكدا خه‌رجكردنى ئیفاد له ده‌سه‌ڵاتى ئێمەدا نییە بەوهۆیەی یەکەی ژمێریارییمان نییە.
هێماى بۆ ئه‌وه‌شكرد: داوامان له ژورى بازرگانى گه‌رمیان كردوه كه به‌پێى یاساكه ده‌بێت نوێنه‌رى ئه‌وان و سه‌ندیكامان له‌گه‌ڵ بێت، به‌ڵام ژورى بازرگانى هاوكارمان نه‌بون.
به‌شى دوه‌م: به‌ڕێوبه‌رایه‌تى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیان و كێشه‌كانى
1. گرفتى بینا
یه‌كێك له‌و كێشانه‌ى روبه‌ڕوى فه‌رمانگه حكومیه‌كان بوه‌ته‌وه نه‌بونى بیناى سه‌ربه‌خۆى خۆیانه، یه‌كێك له‌و به‌ڕێوبه‌رایه‌تیانه‌ش ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیانه كه بیناى تایبه‌ت به خۆى نیه، وه‌ك خۆیان ده‌ڵێن ئه‌مه‌ش گه‌وره‌ترین كێشه‌یه بۆ ئه‌وان.
هێمن جه‌مال جه‌بار، به‌ڕێوبه‌رى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیان ده‌ڵێت: "وه‌ك بینا گه‌وره‌ترین كێشه‌كان هه‌یه، چونكه بچوكه و له قاتى سه‌ره‌وه‌شین و هى خۆشمان نیه و ژورمان كه‌مه، بۆیه زۆر جار كه‌سانێك دێن یان خاوه‌ن پێداویستى تایبه‌تن یان به ته‌مه‌نن ئه‌مه‌ش كێشه‌ى بۆ ئێمه دروست كردوه".
باسى له‌وه‌شكرد: له سه‌ره‌تاى دروستبونمانه‌وه پلانى ئه‌وه‌مان هه‌یه، شاره‌وانى كه‌لار پارچه‌یه‌ك زه‌ویمان بۆ دابین بكات و بیكه‌ین به بینا، به‌ڵام تاوه‌كو ئێستا كارمان له‌سه‌ر ئه‌و بابه‌ته نه‌كردوه.
2. گرفتى كه‌مى فه‌رمانبه‌ر
له‌گه‌ڵ سه‌رهه‌ڵدانى قه‌یرانى داراى له دواى ساڵى 2014ـه‌وه تاوه‌كو ئێستا حكومه‌تى هه‌رێم نه‌یتوانیوه ده‌رگاى دامه‌زراندن بكاته‌وه بۆ ده‌رچوانى پسپۆڕییه‌كان له زانكۆ و په‌یمانگاكان، ئه‌مه‌ش وایكردوه زۆرینه فه‌رمانگه‌كان گرفتى كه‌مى فه‌رمانبه‌ریان هه‌بێت و كێشه‌یان بۆ دروست بكات.
هێمن جه‌مال جه‌بار، به‌ڕێوبه‌رى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیان، ده‌ڵێت: "به‌ڕێوبه‌رایه‌تیمان به‌كۆى گشتى به‌شه‌كانه‌وه خۆى له 27 فه‌رمانبه‌ر ده‌بینێته‌وه كه 2 له‌و فه‌رمانبه‌رانه گرێبه‌ستن و 25ىیان میلاكن، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا پاسه‌وان و پاككه‌ره‌وەمان نیه".
ده‌شڵێت: به‌ڕێوبه‌رایه‌تیمان رۆژ له دواى رۆژ له فراوانبوندایه، بۆیه له ئێستاشدا پێویستمان به فه‌رمانبه‌رى دیكه هه‌یه كه به لایكه‌مه‌وه 10 دانه‌مان پێویسته.
كێشه‌یه‌كى دیكه‌ى به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌كه په‌یوه‌سته به كه‌می ژماره‌ى ئه‌و فه‌رمانبه‌رانه‌ى كه پسپۆڕییان ژمێریارییه.
هێمن جه‌مال جه‌بار، ده‌ڵێت: یه‌كێك له‌و مه‌رجانه‌ى كه هه‌یه ئه‌و فه‌رمانبه‌رانه‌ى كه له به‌شه‌كانى (خه‌زێنه و وردبین و حساباتى به‌شدارانن) كه پسپۆریان ژمێریارى بێت، كه له‌و به‌شانه 4 فه‌رمانبه‌رمان هه‌یه و تەنها دوانیان ژمێریارن.
باسى له‌وه‌شكرد: له كۆى به‌ڕێوبه‌رایه‌تیمان به خۆشمه‌وه 7 پسپۆرى ژمێریارمان هه‌یه، له كاتێكدا له %90ـى كۆى به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌مان به هه‌مو به‌شه‌كانه‌وه پێویسته ژمێریار بێت.
له‌باره‌ى بونى فه‌رمانبه‌رى پسپۆڕ له بوارى كۆمپیوته‌ر كه تاچه‌ند بونى هه‌یه، به‌ڕێوبه‌رى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى كرێكارانى گه‌رمیان هێماى بۆ ئه‌وه‌كرد: 1 ده‌رچوى كۆمپیوته‌رمان هه‌یه، كه ئه‌مه‌ش كێشه‌یه بۆ ئێمه، ئه‌وانه‌شى كه هه‌مان و زانیارییان هه‌یه له‌سه‌ر بواره‌كه پێویستیان به راهێنانه.
3. گرفتى نەبونی یەکەی ژمێریاریی
به‌ڕێوبه‌رایه‌تى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیان یه‌كه‌ى ژمێریارییان نیه له ئێستادا و كۆى خه‌رجیه‌كانیان له‌سه‌ر پارێزگاى سلێمانیه.
هێمن جه‌مال جه‌بار، ده‌ڵێت: "یه‌كه‌ى ژمێریاریمان نیه له ئێستادا، هۆكاره‌كه‌شى ئه‌وه‌یه رێكاره‌كان له ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران ته‌واو بوه و له وه‌زاره‌تى داراییه بۆ ته‌واو كردنى".
به‌وته‌ى خۆیشی گرفتى فه‌رمانبه‌ریان نیه بۆ ئه‌و به‌شه.
لەبارفەی پارەی مانگانەی "نەسریەی" بەڕێوبەرایتیەکەوە، هێمن جه‌مال جه‌بار، ده‌ڵێت: "تاوه‌كو ئێستا نه‌سرییه‌ى مانگانه‌مان له‌سه‌ر سلێمانیه و دوا ناكه‌وێت كه خۆى له 2 ملیۆن دینار مانگانه ده‌بینێته‌وه، كه بۆ ته‌واوى پێداویستیه‌كانى به‌ڕێوبه‌رایه‌تیمان هه‌ر ئه‌و بڕه‌یه كه وه‌ك پێویست نیه".
ئاماژه‌ى به‌وه‌شكرد: به‌ڕێوبه‌رایه‌تیمان به به‌رده‌وامى له فراوانبوندایه، كه فراوان بو لیژنه زیاد ده‌كات كه لیژنه‌ش زیادى كرد ئۆتۆمبێل و پێداویستى زیاد ده‌كات، بۆیه به‌لاى كه‌مه‌وه پێویستمان به 5 ملیۆن دینار مانگانه ده‌بێت.
4. گرفتى ئۆتۆمبێل
"وه‌ك به‌ڕێوبه‌رایه‌تمان ته‌نها 2 ئۆتۆمبێلمان هه‌یه، كه دانه‌یه‌مان تایبه‌ت كردوه به لیژنه‌ى پشكنینمان، ئه‌وى دیكه‌شمان تایبه‌ت كردوه به به‌ڕێوبه‌رایه‌تى، كه ئه‌مه‌ش كه‌مه بۆ ئێمه، ئه‌گه‌رچى كاره‌كانى پێ رایى ده‌كه‌ین". هێمن جه‌مال جه‌بار، به‌ڕێوبه‌رى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیان وا ده‌ڵێت.
وتیشى: بۆیه پێویستمان به ئۆتۆمبێلى دیكه ده‌بێت له داهاتو، چونكه به‌رده‌وام به‌ڕێوبه‌رایه‌تیمان له فراوانبوندایه، بۆیه دیارنیه كه چه‌ندمان پێویست ده‌بێت.
5. گرفته نه‌بونى ژماره مۆبایل
زۆرینه‌ى به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌كانى گه‌رمیان ژماره مۆبایلى تایبه‌ت به خۆیان نیه بۆ ئه‌وه‌ى هاوڵاتیان له بونى هه‌ر گرفتێك راسته‌وخۆ په‌یوه‌ندیان پێوه‌بكه‌ن، یه‌كێك له‌و به‌ڕێوبه‌رایه‌تیانه‌ش ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیانه.
هێمن جه‌مال جه‌بار، به‌ڕێوبه‌رى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیان ده‌ڵێت: "ژماره مۆبایلى تایبه‌ت به خۆمان نیه، داواشمان كردوه له سه‌روى خۆمان به نوسراوى فه‌رمى كه بۆمان دابین بكرێت ره‌تیان كردوه‌ته‌وه و پێمان راگه‌یه‌ندراوه كه ته‌له‌فۆنى ئه‌رزى به‌كاربهێنین".
جه‌ختى له‌وه‌شكرده‌وه: له‌گه‌ڵ كردنه‌وه به‌ڕێوبه‌رایه‌تیمان داوامان كردوه، بۆ ئه‌وه‌ى به‌رده‌وام له بونى هه‌ر كێشه و كه‌موكورتى و گرفتێك ئاگاداربین، به‌ڵام نه‌بوه.
6. گرفتى ئه‌نجامنه‌دانى راهێنان
فه‌رمانبه‌رانى فه‌رمانگه حكومیه‌كان به به‌رده‌وام پێویستیان به راهێنانى به‌رزكردنه‌وه‌ى تواناکانیان هەیە، به‌ڵام له گه‌رمیان ئه‌مه نه‌بوه به نه‌ریت، ئه‌وه‌شى هه‌یه وه‌كپێویست نیه و له جێگه‌ى تموحى به‌ڕێوبه‌ران و كارمه‌نداندا نیه.
هێمن جه‌مال جه‌بار، به‌ڕێوبه‌رى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیان، ده‌ڵێت: "له‌گه‌ڵ سه‌ره‌تاى كردنه‌وه‌ى به‌ڕێوبه‌رایه‌تمان له سلێمانى 3 رۆژ راهێنان به چه‌ند فه‌رمانبه‌رێكمان كراوه نه‌ك هه‌موى، ئه‌وانه‌شى كه به‌شدارییان كردوه فه‌رمانبه‌رانى وردبین و سندوق بون، ئه‌مه‌ش وه‌كپێویست نیه و له تموحى ئێمه‌دا نیه".
به‌ڕێوبه‌رى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیان كردنه‌وه‌ى راهێنان به گرنگ ده‌زانێت، وه‌ك خۆى ده‌ڵێت: هه‌ر فه‌رمانبه‌رێك كه چه‌ندین ساڵ ئه‌زمونى هه‌بێت كه ده‌چێته كارێكى نوێوه پێویستى به راهێنان ده‌بێت، ته‌نانه‌ت پێویسته حكومه‌ت ئه‌و بابه‌ته بكات به مه‌رج بۆ فێربون چ له روى ئه‌ته‌كێتى مامه‌ڵه‌كردنه‌وه بێت چ له روى كارى ئیدارییه‌وه بێت.
7. گرفتى نه‌بونى به‌شى یاسا
نه‌بونى به‌شى یاسا كێشه‌ى بۆ به‌ڕێوبه‌رایه‌تى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیان دروستكردوه، به‌جۆرێك ئه‌و دۆسیانه‌ى كه هه‌یه راسته‌وخۆ له سلێمانیه‌وه مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵ ده‌كرێت.
هێمن جه‌مال جه‌بار، به‌ڕێوبه‌رى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیان ده‌ڵێت: "به‌شى یاسامان نیه یه‌كێكه له گرفته زۆر گه‌وره‌كانمان، ئه‌مه‌ش به‌هۆى نه‌بونى فه‌رمانبه‌رى یاساییه‌وه‌یه كه نه‌توانراوه ئه‌و به‌شه بكرێته‌وه، ئه‌گه‌رچى داوامان له ئیداره‌ى گه‌رمیان كردوه، به‌ڵام به‌هۆى نه‌بونى فه‌رمانبه‌ره‌وه نه‌توانراوه بۆمان ته‌نسیب بكه‌ن".
وتیشى: بۆ هه‌ر به‌ڵێننامه‌یه‌ك كه پێویستمان پێى ده‌بێت ده‌بێت كرێكار و خاوه‌نكاریش بچنە سلێمانى و لەوێوە بۆمان بنوسن و بیهێننه‌وه كه ئه‌مه‌ش ئه‌ركێكى قورسه بۆسه‌ر شانیان، ئه‌مه جگه له‌وه‌ى به وه‌كاله‌تى ئێمه ته‌واوى كاره‌كانى دادگامان به‌ڕێوبه‌رایه‌تى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى سلێمانی بۆمان ده‌كه‌ن.
8. كه‌می ژماره‌ى لیژنه‌كان و به‌ركه‌وتنى له‌گه‌ڵ كرێكار و خاوه‌نكار دا
له به‌ڕێوبه‌رایه‌تی ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تی بۆ كرێكارانى گه‌رمیان ته‌نها یه‌ك لیژنه‌ى هه‌یه، هۆكاره‌كه‌شى كه‌مى ژماره‌ى فه‌رمانبه‌رانه.
هێمن جه‌مال جه‌بار، به‌ڕێوبه‌رى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیان، ده‌ڵێت: "كاره‌كانى ئێمه به لیژنه ده‌كرێت كه لیژنه‌ى پشكنینه بۆ شوێنكاره‌كان كه وه‌زاره‌ت ده‌سه‌ڵاتى ته‌واوى پێداون كه سه‌ردانى هه‌مو شوێنكارێك بكه‌ن، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هه‌ر شوێنكارێک ئاماده نه‌بێت زانیارى بدات یاخود زانیارى بشارێته‌وه یان رێگه نه‌دات لیژنه‌كه‌مان بچێته شوێنه‌كه‌ى، ئه‌وه ده‌توانین روبه‌ڕوى دادگایان بكه‌ینه‌وه".
هێماى بۆئه‌وه‌شكرد: له ئێستادا یه‌ك لیژنه‌مان هه‌یه و فراوانى ئیداره‌ى گه‌رمیانیش وایكردوه نه‌توانین وه‌كپێویست كاربكه‌ین، هۆكارى كه‌مى لیژنه‌كانیشمان كه‌مى فه‌رمانبه‌ره له به‌ڕێوبه‌رایه‌تیمان، بۆیه ئه‌گه‌ر له داهاتودا لیژنه‌كانمان بۆ زیاد بكرێت ئه‌وه به‌لاى كه‌مه‌وه پێویستمان به سه‌روى 10 لیژنه ده‌بێت بۆ ئه‌وه‌ى بتوانین كاره‌كانمان به باشى ئه‌نجام بده‌ین.
هاوكات، فه‌رهاد كه‌مال، لێپرسراوى به‌شى پشكنین و ئه‌ندامى لیژنه‌ى پشكنین بۆ شوێنكاران له به‌ڕێوبه‌رایه‌تى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیان، وتى: "لیژنه‌كه‌مان له 3 ئه‌ندام پێكهاتوه، رۆژانه سه‌ردانى شوێنكاره‌كان ده‌كه‌ین بۆ تۆماركردنیان و ده‌سته‌به‌رى كردن بۆ كرێكاران".
وتیشى: به زۆرى به‌ریه‌ككه‌وتن دروست ئه‌بێت له‌گه‌ڵ کرێکار و خاوه‌نكارەکان، زۆرجار پێمان وتراوه بڕۆن موچه‌كانى خۆتان وه‌ربگرن دواتر وه‌رن ده‌سته‌به‌رى بۆ كرێكار بكه‌ن، ته‌نانه‌ت شوێنكارى وا هه‌بوه ئاسایشى هێناوه‌ته سه‌ر لیژنه‌كه‌مان بۆ ئه‌وه‌ى زانیارى نه‌دات.
هاوكات، هێمن جه‌مال جه‌بار، به‌ڕێوبه‌رى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیان ده‌ڵێت: "یه‌كێك له‌و گرفتانه‌ى روبه‌رومان بوه‌ته‌وه تاوه‌كو ئێستا ئه‌وه‌یه كه لیژنه‌كان كرێكاره‌كان ده‌بینن، به‌ڵام ناتوانن قسه‌یان له‌گه‌ڵ بكه‌ن، ته‌نانه‌ت رێگرى له لیژنه‌كه‌مان كراوه كه سه‌ردانى شوێنكارێكى كردوه".
جه‌ختى له‌وه‌شكرده‌وه: چه‌ندین شوێنكارمان داوه به دادگا له‌سه‌ر ئه‌و بابه‌ته.
فه‌رمانبه‌رانى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیان به كۆى گشتى له‌لایه‌ن وه‌زاره‌تى كار و كاروبارى كۆمه‌ڵایه‌تى گه‌رمیانه‌وه هاندانیان بۆ هه‌ژمارده‌كرێت له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و كارانه‌ى كه ده‌یكه‌ن، به جۆرێك له 250 هه‌زار دیناره‌وه ده‌ست پێده‌كات بۆ 325 هه‌زار دینار.
هێمن جه‌مال جه‌بار، جه‌ختى له‌مه كرده‌وه و وتى: ئه‌و پاداشته %1ـى كۆى داهاتى وه‌زاره‌ت ده‌كات، ئه‌مه‌ش به یاسا رێكخراوه.
9. كێشه‌ى په‌یوه‌ندییه‌كانى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى به داموده‌زگا حكومییه‌كانه‌وه
"هه‌مو كاره‌كانى ئێمه په‌یوه‌ندى به ئیداره‌ى گه‌رمیان و قایمقامیه‌ته‌كانه‌وه هه‌یه، به جۆرێك له رێگه‌ى ئیداره‌ى گه‌رمیانه‌وه گشتاندنمان كردوه بۆ سه‌ر جه‌م به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌كانى سنوره‌كه به 2 جار نوسراوى فه‌رمى بۆ هاوكاريكردنى به‌ڕێوبه‌رایه‌تیمان، به‌ڵام تاوه‌كو ئێستا هه‌ندێكیان هاوكار نین". هێمن جه‌مال جه‌بار، به‌ڕێوبه‌رى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیان وا ده‌ڵێت.
وتیشى: پێویسته بزانین چه‌ند پرۆژه له سنوره‌كه‌دا بونى هه‌یه و چه‌ندى تۆماره و چه‌ندى تۆمار نیه كه وه‌ك داتایه‌ك لە به‌رده‌ستمان بێت، ئه‌مه‌ش بۆ به‌رژه‌وه‌ندى كرێكاره، كه‌چى تاوه‌كو ئێستا هه‌ندێك له به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌كان وه‌ڵامیان نه‌داوینه‌ته‌وه.
هێماى بۆ ئه‌وه‌شكرد: له‌گه‌ڵ قایمقامیه‌تى كه‌لار بۆ ئه‌و مه‌به‌سته كۆبونه‌وه‌مان كردوه و پێمان راگه‌یاندون له پێدانى مۆڵه‌تى هه‌ر پرۆژه‌یه‌ك پێویسته كۆپیه‌كى نوسراوه‌كه بێته‌وه لاى ئێمه و یه‌كێك بین له لایه‌نه فه‌رمیه‌كان، كه‌چى تاوه‌كو ئێستا نه‌كراوه و پێمان وتراوه ده‌بێت ره‌زامه‌ندى وه‌زاره‌تى ناوخۆ وه‌ربگرین، له كاتێكدا ته‌نها رێكارێكى ئیدارییه و به ره‌زامه‌ندیه‌كى ئیداره‌ى گه‌رمیان ده‌توانن ئه‌و گرفته چاره‌سه‌ر بكه‌ین.
جه‌ختى له‌وه‌شكرده‌وه: ئامانجى ئێمه ئه‌وه‌یه ئه‌و داهاته‌ى كه هه‌یه و ئه‌و ده‌سته‌به‌رییه كه هه‌یه بۆ بچێته‌وه هه‌ولێر و سلێمانى له كاتێكدا كۆمپانیاكن لێره كارده‌كه‌ن.
به‌شى سێیه‌م: هه‌ڵسه‌نگاندن بۆ كاره‌كانى ده‌سته‌به‌ریی له گه‌رمیان و كوردستان
1. هەڵسەنگاندنی خاوه‌نكاره‌كان بۆ مامه‌ڵه‌ى به‌ڕێوبه‌رایه‌تى ده‌سته‌به‌ریی
خاوه‌ن كاره‌كان مامه‌ڵه‌ى به‌ڕێوبه‌رایه‌تى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیان به باش هه‌ڵده‌سه‌نگێنن، وه‌كخۆیان ده‌ڵێن په‌یوه‌ندى ده‌كه‌ن، به‌ڵام فشار ناكه‌ن.
ئارام ئه‌حمه‌د، به‌ڕێوبه‌رى بازاڕى سۆران، ده‌ڵێت: پێشتر كه به‌ڕێوبه‌رایه‌تى له پارێزگاى سلێمانى بو، ئێمه‌ش ورده‌كاریمان نه‌ده‌زانى، 2 جار به پۆسته ئاگاداركراینه‌وه كه پێویسته ئه‌و بڕه پاره‌یه دیارى كراوه بیده‌ین، به‌ڵام له‌وه‌ته‌ى به‌ڕێوبه‌رایه‌تى هاتوه‌ته ئێره هیچ فشارێك نه‌بوه و داوایان نه‌كردوه، چونكه خۆمان مانگانه ده‌یبه‌ین.
له هه‌مان كاتدا، عه‌بدین محه‌مه‌د عه‌بدوڵڵا، خاوه‌نى ساردەمەنی ئه‌ڵوه‌ن له قه‌زاى كه‌لار وتى: "مامه‌ڵه‌ى فه‌رمانگه‌كه باشه و گرفتیان نیه، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش خۆیان په‌یوه‌ندى ده‌كه‌ن بۆ ئه‌وه‌ى مانگانه پاره‌كه‌یان پێبده‌ین".
ئەگەرچی به‌ڕێوبه‌رایه‌تى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیان جه‌خت له‌وه ده‌كه‌نه‌وه تۆماركردنى شوێنكاره‌كان و كرێكاره‌كان و وه‌رگرتنى ئه‌و بڕه پاره‌یه‌ى كه دیاریكراوه له به‌رژه‌وه‌ندى كرێكاران دایه، به‌ڵام خاوه‌ن كاره‌كان ره‌خنه ده‌گرن و ده‌ڵێن كرێكار زانیارى نیه له‌سه‌ر پرسه‌كه، بۆیه كاره‌كانى ئه‌م به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه به باش نازانن.
ئارام ئه‌حمه‌د، به‌ڕێوبه‌رى بازاڕى سۆران ده‌ڵێت: "بونى ئه‌م به‌رێوبه‌رایه‌تیه شتێكى گشتیه و له هه‌مو دونیا بونى هه‌یه، به‌ڵام ئێمه وه‌ك خۆمان تێبینى ئه‌وه‌مان له‌سه‌رى هه‌یه كرێكار نازانێت و زانیارى نیه ئه‌و بڕه پاره‌یه‌ى كه هه‌یه چۆن وه‌رى بگرێته‌وه".
وتیشى: ئه‌وه‌شى هه‌یه له‌لاى ئێمه تاوه‌كو ئێستا چه‌ندین كارمه‌ندمان گۆڕانكارى به‌سه‌ردا هاتوه هیچ بڕه پاره‌یه‌كیان وه‌رنه‌گرتوه‌ته‌وه، ئه‌وه‌شى وه‌ریده‌گرێت رێژه‌یه‌كى زۆر كه‌مه راده‌ست ده‌كرێت.
خاوه‌ن كارێك باس له‌وه ده‌كات كاره‌كانى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى به‌باش نازانێت وه‌كخۆى ده‌ڵێت كرێكار هه‌بوه توشى زیان بوه، به‌ڵام هیچى بۆ خه‌رج نه‌كراوه‌ته‌وه و به ناچارى ناویان تۆماركردین.
سارا عوسمان، خاوه‌نى كافێى (AS) له قه‌زاى كه‌لار باس له‌وه ده‌كات: "ئیشوكارى ئه‌م به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌مان پێ باش نیه بۆ زه‌مانه‌تى كرێكار، چونكه به‌و شێوه‌یه نیه كه باس ده‌كرێت ئه‌گه‌ر كرێكارێك توشى زیان ببێت یاخود توشى روداوێك ببێت بۆى خه‌رج ده‌كرێته‌وه، له‌به‌ر ئه‌وه‌ى زانیاریمان هه‌یه چه‌ند كرێكارێك روبه‌ڕوى شتى وابوه‌ته‌وه و پاره‌كه‌ى بۆ خه‌رج نه‌كراوه‌ته‌وه".
وتیشى: وه‌ك خۆمان ئاماده نه‌بوین ناومان له‌و به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه تۆمار بكه‌ین، به‌ڵام به ناچارى ناویان تۆماركردین.
له به‌رامبه‌ردا، هێمن جه‌مال جه‌بار، به‌ڕێوبه‌رى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكارانى گه‌رمیان ده‌ڵێت: به پێى یاساى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى، پرۆسەی تۆمارکردنی شوێنكارەکان ناچارییه "ئیجباریه" و به خواستى خۆیان "ئیختیارى" نیه".
2. هەڵسەنگاندنی ئابوریناسێك
هێمن تۆفیق، پسپۆرى بوارى ئابورى و مامۆستا له زانكۆى پۆله‌ته‌كنیكى گه‌رمیان، باس له‌وه ده‌كات ئه‌وه‌ى هه‌یه له هه‌رێمى كوردستان له‌سه‌ر یاساى كار شتێكى گونجاو نیه، چونكه به‌وته‌ى خۆی له هه‌مو دونیا چه‌ند ساڵ جارێك ئه‌م یاسایه هه‌موار ده‌كه‌نه‌وه و گۆڕانكارى تێدا ده‌كه‌ن، یه‌كێك له‌و خاڵانه دابین كردنى كۆى ئیمتیازاته‌كانى كرێكاره، بەشێوەیەک چى له كه‌رتى حكومه‌ت هه‌یه له كه‌رتى تایبه‌تیش هه‌بێت.
وتیشى: ئه‌گه‌ر بمانه‌وێت هانى كرێكاران بده‌ین له كه‌رتى تایبه‌ت كار بكه‌ن، ئه‌ویش به دابینكردنى ئه‌و پێداویستى و ئیمتیازاتانه دێت كه چۆن فه‌رمانبه‌رێكى حكومه‌ت پشوى هه‌یه و مافى پێدراوه و هاوینانى هه‌یه و گه‌شتى هه‌یه ئه‌وه ئه‌و كات هه‌مو رو له كه‌رتى تایبه‌ت ده‌كه‌ن، هاوكات به ماناى زیادكردنى به‌رهه‌مى ناوخۆش دێت.
جه‌ختى له‌وه‌شكرده‌وه: ئه‌مه‌ش ده‌بێت به یاسا رێكبخرێته‌وه.
هێماى بۆئه‌وه‌شكرد: له ساڵى 2007 یاسایه‌كیان داناوه و بڕیاربو سندوقێك بكرێته‌وه به ناوى سندوقى خانه‌نشینى و ئه‌و بڕه پاره‌یه‌ى كه له خاوه‌ن كار و كرێكار وه‌رده‌گیرێت لەوێ دابنرێت، كه‌چى هیچ سندوقێك نیه به‌و ناوه‌وه و هیچ بڕه پاره‌یه‌كیشی تێدا پاشه‌كه‌وت نه‌كراوه، له كاتێكدا ئه‌مه له وڵاتان جیاوازه، ئێران به نمونه هه‌ركه‌سێك كه كارده‌كات و مانگانه پاره‌ى لێ وه‌رده‌گیرێت، له بونى هه‌ر حاڵەتێك پێان ده‌درێته‌وه.
ئه‌گه‌رچی حكومه‌تى هه‌رێم له پرۆسه‌ى ده‌سته‌به‌ریی دا به‌پێى یاسا بڕى %17 پاره له خاوه‌ن كار و كرێكار وه‌رده‌گرێت وه‌ك بیمه‌یه‌ك بۆ كرێكاره‌كه، به‌ڵام به‌وته‌ى ئه‌و پسپۆڕه، حكومه‌ت ئه‌و پارانه‌ی كه كۆى ده‌كاته‌وه، "ده‌یبات".
وتى: ئه‌و بڕه پاره‌یه‌ى كه وه‌رده‌گیرێت له‌لایه‌ن حكومه‌ته‌وه ئامانج لێى كۆكردنه‌وه‌ى داهات نیه به‌ڵكو بردنیه‌تى، هاوكات چه‌ند كه‌سێك له ناو حكومه‌ت ئه‌و پارانه كۆئه‌كه‌نه‌وه به كۆى باجه‌كان به ناوی داهات كۆى ئه‌كه‌نه‌وه، كه‌چى كرێكار ئاگاى له‌م دۆخه نیه و خاوه‌ن كاره‌كانى خۆشمان زۆرینه‌یان خوێنده‌وارنین، چونكه تاوه‌كو ئێستا وا ئه‌زانن وه‌ك باج لێیان وه‌رده‌گیرێت و تێنه‌گه‌شتون له‌وه‌ى ئه‌و بڕه پاره‌یه بۆ ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى كرێكاره.
ده‌شڵێت: له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا تاوه‌كو ئێستا ئه‌وه‌شیان رون نه‌كردوه‌ته‌وه بۆ كرێكار كه ئه‌م بابه‌ته چیه، ئه‌مه‌شیان به هه‌ل زانیوه، ئه‌و بڕه پاره‌یه‌شى كه وه‌رگیراوه نه‌خراوه‌ته خزمه‌تى گشتیشه‌وه نه‌ك كرێكار.
جه‌ختى له‌وه‌شكرده‌وه: ئه‌و ده‌سته‌به‌ریه‌ش له هه‌مو شوێنێك وه‌رناگیرێت، بۆنمونه شوێنكارى وا هه‌یه 5 كرێكار تێیدا كار ده‌كات و خاوه‌نكاریش بۆ هه‌ر یه‌كێكان له %12 ده‌دات به حكومه‌ت ئه‌گه‌ریش هه‌ر كرێكارێك موچه‌كه‌ى 400 هه‌زاریش بێت بۆ كۆى موچه‌ى هه‌ر كرێكارێك له %12 مانگانه 200 هه‌زار له‌سه‌ر خاوه‌ن كار ده‌كه‌وێت بۆ كرێكاره‌كانى، ئه‌مه‌ش وا ئه‌كات زۆربه‌ى كرێكاره‌كان ده‌سته‌به‌رییان بۆ نه‌كرێت، لێره‌شدا كرێكار زیانى به‌رده‌كه‌وێت.
پێیشیوایه یاساى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى كرێكار (یاساى ژماره 4ـى ساڵى 2012) ئه‌كتیڤ نیه و وه‌كپێویست جێبه‌جێ ناكرێت و هیچ شه‌فاف نیه.
به‌شى چواره‌م: ده‌ره‌نجام و راسپارده‌كان
یه‌كه‌م: ده‌ره‌نجام
1. پرسی ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى له عێراق و هه‌رێمى كوردستاندا هه‌یه، به‌ڵام كارا نه‌بوه، ئه‌مه چه‌ند ساڵێكه به‌تایبه‌تى له هه‌رێمى كوردستاندا بره‌وى پێدراوه. ئه‌م بواره به پشت به‌ستن به یاساى ژماره 39ـى ساڵى 1971ـى عێراقى و هه‌مواركراوى ژماره 4ـى ساڵى 2012ـى په‌رله‌مانى كوردستان رێكخراوه.
به‌پێی یاساكه، %17 له كۆى موچه‌ى كرێكار بۆ ده‌سته‌به‌ریی وه‌رده‌گیرێت، له‌و رێژه‌یه‌ش خاوه‌نكاره‌كه %12ـى ده‌دات و %5ـه‌كه‌ى دیكه‌ش خودی كرێكاره‌كه ده‌یدات، واتا ئه‌گه‌ر بۆ نمونه ئه‌گه‌ر كرێكارێك موچه‌ى مانگانه‌ى 350 هه‌زار دینار بێت، ده‌ستبه‌رییه‌كه‌ى 59 هه‌زار دینار له یه‌ك مانگدا، له‌و بڕه پاره‌یه كرێكاره‌كه ته‌نها 17 هه‌زار و 500 دینار ده‌دات و ئه‌وه‌كه‌ى دیكه‌ى خاوه‌نكاره‌كه‌ى ده‌یدات.
ئه‌گه‌ر مانگانه له‌كاتى خۆیدا ئه‌م پاره‌یه نه‌درێت، ئه‌وا 2% سوی ده‌چێته‌سه‌ر و به‌گوێره‌ى مانگه‌كانیش دوقات ده‌بێته‌وه.
2. ئه‌و پاره‌یه‌ى وه‌رده‌گیرێت، وه‌كو ده‌سته‌به‌ر و گره‌نتییه‌ك له‌كاتى دیكه‌دا ده‌درێته‌وه به كرێكاره‌كه، بۆنمونه له‌كاتى په‌ككه‌وته بونى، یان بێكاربونى، هه‌روه‌ها ئه‌گه‌ر ته‌مه‌نى گه‌یشته سه‌روى 63 ساڵ، وه‌كو فه‌رمانبه‌رى حكومیی خانه‌نشین ده‌بێت و موچه‌ى خۆی وه‌رده‌گرێت.
3. داهاتى ئه‌م ده‌سته‌به‌رییه راسته‌وخۆ ده‌چێته خه‌زێنه‌ى حكومه‌ته‌وه، له‌گه‌رمیانیش راسته‌وخۆ له بانكى حكومى دا داده‌نرێت. داهاتى به‌ڕێوبه‌رایه‌تى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌لایه‌تى بۆ كرێكاران له‌گه‌رمیان له ماوه‌ى ساڵی 2022 دا بریتیی بوه له 439 ملیۆن و 702 هه‌زار و 400 دینار و له ساڵی 2023 دا بریتیی بوه له 1 ملیار و 297 ملیۆن دینار. پسپۆڕێكى بوارى ئابوریی به‌دوری ده‌زانێت حكومه‌ت ئه‌م پاره‌یه بۆ كرێكاران خه‌رجبكاته‌وه، به‌ڵكو وه‌كخۆی ده‌ڵێت: "حكومه‌ت ئه‌و پارانه‌ی كه كۆى ده‌كاته‌وه ده‌یبات".
4. ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكاران چه‌ند ساڵێكه له گه‌رمیان كارى پێده‌كرێت به‌تایبه‌تى له 2 ساڵی رابردودا كه به‌ڕێوبه‌رایه‌تییه‌كى تایبه‌ت به‌م بواره له گه‌رمیاندا سه‌رپێخراوه، به‌ڵام تائێستا كرێكاران به ته‌واوى ئاگاداریی نین و نازانن چیه و چ سودێكى هه‌یه بۆیان.
5. له گه‌رمیاندا نزیكه‌ى 7 هه‌زار و 500 كرێكار ناویان تۆماره و ده‌سته‌به‌رییان بۆ كراوه. هه‌ر شوێنكارێكیش دۆسیه‌یه‌كى تایبه‌تى بۆ ده‌كرێته‌وه و په‌ڕاوى هه‌مو كرێكاره‌كان له‌و دۆسیه‌یه‌دا كۆده‌كرێته‌وه.
6. به‌شێك له خاوه‌نكار و كرێكاران نیگه‌ران و به گومانن له‌وه‌ى ئه‌م ده‌سته‌به‌ره سودی بۆیان ده‌بێت، به‌تایبه‌تى له روی خه‌رجكردنى گوژمه‌ى دارایی بۆیان له‌و كاتانه‌ى له یاساكه‌دا هاتوه.
7. نه‌بونى هۆشیاری و ئاگایی له‌باره‌ى كارى به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌كه‌وه، وایكردوه زۆرجار كێشه و به‌ریه‌ككه‌وتن له‌نێوان فه‌رمانبه‌رانى ئه‌م فه‌رمانگه‌یه و خاوه‌نكار و كرێكاراندا دروست ببێت.
8. په‌یوه‌ندی نێوان به‌ڕێوبه‌رایه‌تى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌لایه‌تى گه‌رمیان و سه‌ندیكاى كرێكاران له گه‌رمیان پچڕاوه، هه‌روه‌ك په‌یوه‌ندی به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌كه به فه‌رمانگه‌كانى دیكه‌شه‌وه كێشه‌ى تێدایه و پێویسته رایان له هه‌ندێك پرسدا وه‌ربگیرێت كه وه‌رناگیرێت.
9. به‌ڕێوبه‌رایه‌تى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى گه‌رمیان، كێشه‌ى بونیادیی زۆری هه‌یه، له‌وانه: نه‌بونى بینا، كه‌می ژماره‌ى فه‌رمانبه‌ر و به‌تایبه‌ت فه‌رمانبه‌رى پسپۆڕی بوارى ژمێریاریی و كۆمپیوته‌ر، سنورداریی و كه‌میی لیژنه‌كانى به‌دواداچون، نه‌بونى ئۆتۆمبیل، كه‌می بودجه‌ى مانگانه و ...هتد.
دوه‌م: راسپارده‌كان
1. ده‌سته‌به‌ری كۆمه‌ڵایه‌تى بۆ كرێكاران، بابه‌تێكى گرنگ و پێویسته، به‌تایبه‌ت له‌گه‌ڵ گه‌شه‌سه‌ندنى زیاتری كه‌رتى تایبه‌ت و دروستبونى ده‌ستى كارى زیاتر، ئه‌مه‌ش واده‌كات كرێكاران پێویستیان به‌م ده‌ستبه‌رییه هه‌بێت بۆ ئاینده‌ى خۆیان.
به‌ڵام ئه‌وه‌ى كه هه‌یه، كرێكاران و خاوه‌نكاره‌كان كه‌متر له‌باره‌ى گرنگیی ئه‌م پرۆسه‌یه‌وه ده‌زانن، به‌ڵكو زۆرتر وه‌كو رێگایه‌ك وێناكراوه بۆ وه‌رگرتنى زیاتری پاره له‌لایه‌ن حكومه‌ته‌وه له هاوڵاتیان.
ئه‌گه‌ر حكومه‌ت ئه‌م وێنایه‌ی پێ هه‌ڵه‌یه و پرۆسه‌كه‌ی به‌لاوه مایه‌ى بایه‌خه، ئه‌واده‌بێت خه‌م له بڵاوكردنه‌وه‌ى هۆشیاریی له‌باره‌یه‌وه بخوات، بۆ ئه‌مه‌ش رێگاى زۆر هه‌ن، له‌نمونه‌ى: به‌كارهێنانى كه‌ناڵه‌كانى راگه‌یاندن، ئه‌نجامدانى سیمینار و كۆڕ بۆ هاوڵاتیان و كرێكار و خاوه‌نكاره‌كان به‌گشتى، بڵاوكردنه‌وه‌ى له ناوه‌نده‌كانى خوێندن، به‌كارهێنانى تۆڕه كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان و بڵاوكردنه‌وه تیایاندا و ...هتد.
2. له روی یاساییه‌وه، یاساى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى هی نزیكه‌ى 50 ساڵ پێش ئێستایه و هه‌مواره‌كه‌یشی زیاتر له 10 ساڵی به‌سه‌ردا تێپه‌ڕیوه، ئێستاش به‌وته‌ى شاره‌زایان پێویستی به پێداچونه‌وه هه‌یه. بۆیه گرنگه وه‌زاره‌تى كار و كاروباری كۆمه‌ڵایه‌تى پێداچونه‌وه‌ى پێویست به یاساكه بكات و به به‌شداریی پسپۆڕان و كرێكاران و سه‌ندیكا و رێكخراوه په‌یوه‌ندیداره‌كان هه‌ڵسه‌نگاندنى بۆ بكات و ئه‌و خاڵانه‌ى به گرنگ و پێویستی ده‌زانن له یاساكه‌دا هه‌موارى بكه‌نه‌وه، یان ته‌نانه‌ت یاسای نوێی بۆ ده‌ربكرێت.
3. زۆرگرنگه حكومه‌ت رێكاره‌كانى بۆ پێدانى شایسته‌ی دارایی به كرێكاران له‌هه‌ر دۆخێكدا بێت، شه‌فاف بكات، بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌و گومانانه‌ى له‌مڕوه‌وه هه‌ن بڕه‌وێنه‌وه. جگه‌له‌وه‌ش سندوقی تایبه‌ت پێكبهێنرێت و كرێكاران له‌كاتى خۆیدا شایسته داراییه‌كانیان وه‌ربگرنه‌وه به‌بێ چاوه‌ڕێكردنى زۆر.
4. به‌ڕێوبه‌رایه‌تى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تی گه‌رمیان، ئه‌رك و كارێكى زۆری له‌سه‌ر شانه، هاوكات تواناى مادی و مرۆییشی سنورداره، پێویسته له‌مڕوه‌وه حكومه‌ت گرنگی زیاتر به به‌ڕێوبه‌رایه‌تییه‌كه بدات و فه‌رمانبه‌رى پێویستی بۆ دابین بكات و له‌روى بینا و پێداویستییه‌وه كۆمه‌كی ته‌واوى بكات.
5. شێوازى كۆكردنه‌وه و وه‌رگرتنى شایسته‌ى ده‌ستبه‌رییه‌كان كۆن و ته‌قلیدین، گرنگه بیر له گرتنه‌به‌رى رێكارى دیكه بكرێته‌وه، له‌نمونه‌ى به‌كارهێنانى هه‌ژمارى به‌نكى و هه‌روه‌ها ئه‌و سیسته‌مانه‌ى كه بۆ پاره‌دانى ئۆنلاین هه‌ن، بۆ ئه‌وه‌ى رۆتینات كه‌مبكرێته‌وه.
6. به‌ڕێوبه‌رایه‌تى ده‌سته‌به‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى و سه‌ندیكای كرێكاران، دو ده‌زگاى په‌یوه‌ستن به چینی كرێكارانه‌وه، گرنگه په‌یوه‌ندیی نێوانیان ته‌ندروست بێت، نه‌ك وه‌كو ئه‌وه‌ى ئێستا هه‌یه په‌یوه‌ندییه‌كه پچڕاو بێت. هانى هه‌ردولایان ده‌ده‌ین بۆ پێكه‌وه دانیشتن و پێكه‌وه‌كاركردن به ئامانجى خزمه‌تكردنى زیاتری كرێكاران.
7. بونى په‌یوه‌ندی ته‌ندروستى به‌ڕێوبه‌رایه‌تى ده‌ستبه‌رى كۆمه‌ڵایه‌تى به ده‌زگا حكومییه‌كانى دیكه‌وه، گرنگ و پێویسته، له‌مڕوه‌وه هانى یه‌كه كارگێڕییه‌كان ده‌ده‌ین كه گرنگى به‌م به‌ڕێوبه‌رایه‌تییه بده‌ن و ئه‌و رۆڵه‌ى كه پێویسته بیگێڕێت به‌تایبه‌تى ئه‌وه‌ى په‌یوه‌ندی به بازاڕ و مۆڵه‌تى شوێنكاره‌كانه‌وه هه‌یه، پێی بدرێت. هه‌روه‌ك لێكتێگه‌یشتن و هه‌ماهه‌نگیشیان بۆ دروست بكرێت له‌گه‌ڵ فه‌رمانگه‌كانى دیكه‌دا.