له چوارچێوه‌ى راپۆرته مانگانه‌ییه‌كانى دا كه هه‌ر جاره و له‌سه‌ر كه‌رت و بوارێكى حكومییه، یه‌كه‌ى چاودێریی حكومه‌تى خۆجێی گه‌رمیان راپۆرتێكى تێروته‌سه‌لی له‌باره‌ى لیژنه‌كانى چاودێریی بازاڕ له گه‌رمیان ئاماده كردوه و له خواره‌وه ده‌یخاته‌ڕو.
له راپۆرته‌كه‌دا به وردی له‌سه‌ر زارى هاوڵاتیان و به‌رپرسان و شاره‌زایان و چالاكوانانه‌وه، هه‌ڵسه‌نگاندنێك بۆ كارى ئه‌و لیژنانه كراوه و دیارترین كێشه و ئاسته‌نگییه‌كانیان باس كراوه و ئه‌و تێبینیی و هه‌ڵسه‌نگاندنه‌شى كه دروست بوه له‌سه‌ر كارى لیژنه‌كان به‌رچاو خراوه.
ئه‌مه سه‌رباری ئه‌وه‌ى له كۆتایی راپۆرته‌كه‌دا ژماره‌یه‌ك ده‌ره‌نجام و راسپارده وه‌كو پوخته‌ى راپۆرته‌كه خراوه‌ته‌ڕو.
یه‌كه‌ى چاودێریی حكومه‌تى خۆجێی گه‌رمیان، یه‌كه‌یه‌كى به‌دواداچون و لێكۆڵینه‌وه و چاودێریی رۆژنامه‌وانى سه‌ر به رادیۆی ده‌نگه، به پاڵپشتی سندوقی نیشتمانى بۆ دیموكراسی (NED) ئه‌مریكی، مانگانه راپۆرتێكى ورد و به‌دواداچون له‌باره‌ى بابه‌ت یان پرسێكى په‌یوه‌ندیدار به حكومه‌تى خۆجێی گه‌رمیان بڵاوده‌كاته‌وه، به ئامانجی تیشكخستنه‌سه‌ر ئه‌و بواره و زیادكردنى گرنگیپێدان پێی.
ده‌قی راپۆرته‌كه به تێكست له خواره‌وه ده‌خوێننه‌وه.
پێشه‌كى:
له قه‌زا و ناحیه‌كاندا ژماره‌یه‌ك لیژنه له‌لایه‌ن ئیداره‌ى خۆجێییه‌وه پێكهێنراوه به‌مه‌به‌ستى چاودێریی و كۆنترۆڵكردنى بازاڕه‌كان، به‌تایبه‌تى له روى پابه‌ندبونى شوێنكاره‌كان به فرۆشتنى كه‌ره‌سته و خۆراكى پاك و ته‌ندروست و به‌سه‌رنه‌چو و خراپ نه‌بو، سه‌رباری چاودێرییكردنى هه‌ندێك بوارى دیكه كه په‌یوه‌ستن به ژیانى رۆژانه‌ى هاوڵاتیانه‌وه.
ئه‌م لیژنانه ژماره و ئه‌ركیان له ناوچه‌یه‌كه‌وه بۆ یه‌كێكى تر ده‌گۆڕێت. له‌میانه‌ى ئه‌م راپۆرته‌وه، تیشك ده‌خه‌ینه سه‌ر كارى لیژنه‌كان، هه‌روه‌ها قه‌باره‌ى ئیشوكاره‌كانیان پیشان ده‌ده‌ین، له‌گه‌ڵ باسكردنى كێشه‌كانى لیژنه‌كان و ئه‌و تێبینییانه‌ى له‌سه‌ریان هه‌یه، هه‌روه‌ك هه‌ڵسه‌نگاندن بۆ ئه‌ركه‌كانیان.
یه‌كه‌م: ناساندنى كار و ئه‌ركی لیژنه‌كانى چاودێریی بازاڕ
1. كارى لیژنه‌كانى چاودێریی
له سنورى قایمقامیه‌تى قه‌زاى كه‌لار 25 لیژنه بونى هه‌یه به ناحیه‌كانى ده‌وروبه‌رییه‌وه، به‌جۆرێك له‌سنورى قه‌زاى كه‌لار 16 لیژنه هه‌ن، هاوكات له ناحیه‌ى رزگارى 6 لیژنه و له ناحیه‌ى باوه‌نور 3 لیژنه بونیان هه‌یه، ئه‌ركى ئه‌م لیژنانه‌ش به‌دواداچون و پشكنین كردنه بۆ ئه‌و شوێنكارانه‌ى كه خواردنى تێدا ساخ ده‌كرێته‌وه له‌گه‌ڵ مۆلیده‌كان و ده‌رمانخانه‌كان. به‌ڵام به‌هۆی ئاماده‌نه‌بونى قایمقامى كفری و لێپرسراوى لیژنه هاوبه‌شه‌كانى قایمقامیه‌تى قه‌زاى كفری بۆ قسه‌كردن، نه‌مانتوانى هیچ داتایه‌كى دروست له‌وباره‌یه‌وه به‌نسبه‌ت قه‌زاى كفری و ناحیه‌كانیه‌وه وه‌ربگرین.
"لیژنەکان کاریان دیاریکراوە بەپێی ئیشی خۆیان، بەپێی رێنمایەکان هەر لیژنەیەک و دەبێت لە ماوەی مانگەکەدا ٢٠ جار سەردان بکات، بەڵام هەندێک لیژنە هەن کاریان کەمترە، ئەوانەی ناو بازاڕ دەبێت لە ماوەی مانگەکەدا ٢٠ جار سەردان و پشکنین بکەن چ بەیانیان بێت یان ئێواران یان شەوان"، پشتیوان حەسەن، سەرۆکی لیژنە هاوبەشەکانی قایمقامیەتی قەزای کەلار وا دەڵێت.
باسی لەوەشکرد: لیژنەی عەلوەمان هەمو رۆژێک دەرچونیان هەیە جگە لە رۆژانی هەینی، ئەمە بۆ لیژنەی کافتریاکان جیاوازە ئەوان ١٥ دەرچونیان هەیە.
نه‌بیل سه‌عید، سه‌رۆكى لیژنه‌ى ده‌رمانخانه‌كان له ناحیه‌ى رزگارى وتى: "ئێمه له ناحیه‌كه‌دا 65 ده‌رمانخانه‌مان هه‌یه و 3 كارمه‌ندین، مانگانه سه‌ردان و به‌دواداچون ده‌كه‌ین بۆیان، به‌به‌رده‌وامى كارى خۆمان ده‌كه‌ین به‌جۆرێك هه‌ر ده‌رمانێك به‌سه‌رچوبێت ده‌ستى به‌سه‌ردا ده‌گرین و له‌ناوى ده‌به‌ین".
"له ماوه‌ى مانگێكدا 15 جار ده‌رچونمان هه‌یه، لیژنه‌كه‌شمان له 5 كه‌س پێك هاتوه كه سه‌ردانى ماركێت و قه‌سابخانه و ده‌رمانخانه‌كانیش ده‌كه‌ین، پشكنین بۆ هه‌مو ئه‌و شوێنانه ده‌كه‌ین له روى پاكوخاوێنى و سه‌یركردنى به‌روار و شوێنى هه‌ڵگرتنى خواردن و شتومه‌كه‌كان، لێپێچینه‌وه‌ى خۆمانمان كردوه له بونى هه‌ر سه‌رپێچیه‌ك، به‌جۆرێك له غه‌رامه‌كردن و سزاى داخستنیش"، موكه‌ره‌م كه‌مال، سه‌رۆكى لیژنه هاوبه‌شه‌كانى بازاڕ له ناحیه‌ى باوه‌نور واى وت.
هاوكات، بێستون محه‌مه‌د، سه‌رۆكى لیژنه‌ى مۆلیده ئه‌هلیه‌كان له ناحیه‌ى باوه‌نور ده‌ڵێت: "له ناحیه‌كه‌دا 4 مۆلیده‌ى ئه‌هلى هه‌یه و 3 كارمه‌نیدن له لیژنه‌كه‌دا، زۆرترین سه‌ردانه‌كانمان بۆ مۆلیده‌كان له‌به‌ر كزى ڤۆڵتیه‌یه كه هاوڵاتیان ناره‌زایه‌تیان هه‌یه و سكاڵا تۆمار ده‌كه‌ن".
"سه‌ردانه‌كانى ئێمه له‌سه‌ر داواى هاوڵاتیانه كه په‌یوه‌ندیمان پێوه ده‌كه‌ن له بونى هه‌ر كێشه‌یه‌ك، رۆژى وا هه‌یه 2 جار یان هه‌فته‌ى 4 جار سه‌ردان و به‌دواداچون ده‌كه‌ین، به‌ڵام بۆ پشكنینى ڤۆڵیته به‌بێ ئاگاردارى خاوه‌ن مۆلیده سه‌ردان ده‌كه‌ین جارى واهه‌یه له سه‌ردانى 5 بۆ 6 مۆلیده ئه‌كه‌ین ئه‌گه‌ر پابه‌ند نه‌بوبێتن ئه‌وه روبه‌روى سزا ده‌كرێنه‌وه"، سه‌رتیپ حه‌مید، سه‌رۆكى لیژنه‌ى مۆلیده ئه‌هلیه‌كان له ناحیه‌ى رزگارى واى وت.
به‌هه‌مانشێوه، ئاراس حه‌سه‌ن، سه‌رۆكى لیژنه‌كانى ناحیه‌ى رزگارى وتى: "به‌كۆى گشتى 5 لیژنه‌مان هه‌یه ئه‌وانیش (لیژنه‌ى ناوبازاڕ، ڤێته‌رنه‌رى، مۆلیدات، ده‌رمانخانه و ئارایشتگاكانمان) هه‌یه، لیژنه‌كانیش به‌پێى رێنماییه‌كان كارى خۆیان ده‌كه‌ن كه بۆمان دیارى كراوه".
لیژنه‌ى ڤێته‌رنه‌رى پشكنین بۆ هه‌مو ئه‌و بابه‌ت و خواردنانه ده‌كات كه له چوارچێوه‌ى ئاژه‌ڵ و په‌له‌وه‌ره، هاوكات پشكنین بۆ مه‌یدانى ئاژه‌ڵان و كوشتارگه و خانه‌كانیش ده‌كات، هاوكات به‌دواداچون بۆ پاكوخاوێنى و لایه‌نى ته‌ندروستى ئه‌و ئاژه‌ڵانه ده‌كات كه سه‌ر ده‌بڕێن.
سیروان حه‌سه‌ن، سه‌رۆكى لیژنه‌ى ڤێته‌رنه‌رى له ناحیه‌ى رزگارى هێما بۆ ئه‌وه ده‌كات: "لیژنه‌ى ڤێته‌رنه‌رى له 5 كه‌س پێكهاتوین و چاودێریه‌كه‌مان له هه‌فته‌یه‌كدا 3 جار سه‌ردانى به‌رده‌واممان هه‌یه هه‌ندێك كاتیش شه‌وان ده‌رده‌چین به‌تایبه‌ت بۆ له‌فه فرۆشه‌كان و به‌دواداچون بۆ پاكوخاوێنى و لایه‌نى ته‌ندروستى ئه‌و ئاژه‌ڵانه ده‌كات كه سه‌رده‌بڕێن، ئه‌و رێنمایانه‌ى كه هه‌ن ده‌بێت پێوه‌ى پابه‌ند بن".
2. ده‌سه‌ڵاتى لیژنه‌كانى چاودێریی
را‌كان جیاوازن له نێوان لیژنه‌كاندا له‌روى ئه‌وه‌ى تاچه‌ند ده‌سه‌ڵاتیان هه‌یه له سزاداندا، هه‌ندێك له لیژنه‌كان جه‌خت له‌وه‌ده‌كه‌نه‌وه كه ده‌سه‌ڵاتى سزادانیان نیه، هه‌ندێكیش ده‌ڵێن ده‌سه‌ڵاتى سزادانمان هه‌یه.
"لیژنەکان کە سەردان دەکەن دەفتەرێکی پسولەیان لایە، لەو پسولەیه هەمو سەرپێچیەکان بە خاڵ دەنوسێت، لەگەڵ ئەوەشدا دەشتوانێت پێشنیار بکات و سزاکەشی تێدا بنوسێت، بەڵام بڕیاری کۆتایی قایمقامیەت ئەیدات کە سزاکەی چیبێت"، پشتیوان حەسەن، سەرۆکی لیژنە هاوبەشەکانی قایمقامیەتی قەزای کەلار وا دەڵێت.
له به‌رامبه‌ردا، تۆفیق محەمەد، لێپرسراوی بەشی چاودێری تەندروستی سەلامەتی خۆراک لە بەڕێوبەرایەتی خۆپاراستنى تەندروستی گەرمیان هێمای بۆ ئەوە کرد: "ئێمە سزاکانمان بۆ دیاریکراوە، بەجۆرێک کە سەردانی شوێنکارێک دەکەین و پابەند نەبوە بە رێنماییەکانمان سەرەتا ٢ جار ئاگاداری دەکەینەوە، بەڵام هەر پابەند نەبو لە سێیەم جاردا سزای مادی بۆ ئەکەین كه له ٥٠ هەزارەوە دەست پێدەکات بۆ ٥٠٠ هەزار دینار".
ئاراس حه‌سه‌ن، سه‌رۆكى لیژنه‌كانى ناحیه‌ى رزگارى وتى: "لیژنه‌كان ده‌سه‌ڵاتى سزادانیان زۆربه‌ى كات بۆ لاى به‌ڕێوبه‌رى ناحیه ده‌گه‌ڕێته‌وه، به‌ڵام لیژنه بۆى هه‌یه سزاكه بنوسێت وه‌ك پێشنیار له‌گه‌ڵ زانیارییه‌كانى سه‌رپێچیه‌كه، دواتر ئه‌گه‌ڕێته‌وه بۆ قایمقامیه‌تى كه‌لار، چونكه سه‌ر به ئه‌وانین و خۆمان یه‌كه‌ى ژمێریاریمان نیه له‌وێ وه‌سڵه‌كان ده‌كرێت".
هاوكات، سه‌رتیپ حه‌مید، سه‌رۆكى لیژنه‌ى مۆلیده ئه‌هلیه‌كان له ناحیه‌ى رزگارى باس له‌وه ده‌كات: "ده‌سه‌ڵاتى سزادان راسته‌وخۆ له‌لاى ئێمه نیه، ئه‌ركى ئێمه ئه‌وه‌یه وه‌سڵى سزاكه‌ى بۆ ئه‌كه‌ین له‌گه‌ڵ پێشنیارى سزاكه دواتر به‌ڕێوبه‌رى ناحیه بڕیارى له‌سه‌ر ده‌دات".
به‌ڕێوبه‌رێك ئه‌وه پشت راست ده‌كاته‌وه كه لیژنه‌كان ده‌سه‌ڵاتى سزادانیان نیه، به‌جۆرێك ئه‌و پێشنیاره‌شى كه ده‌یكه‌ن یه‌كه ئیدارییه‌كان ره‌چاویان ناكه‌ن.
عوسمان مسته‌فا، به‌ڕێوبه‌رى ڤێته‌رنه‌رى گه‌رمیان وتى: لیژنه‌ى ڤێته‌رنه‌رى هیچ ده‌سه‌ڵاتێكى سزادانیان نیه، ئه‌وه‌ى هه‌یه ته‌نها پێشنیار ده‌كات بۆ ئه‌و سزا مادیه‌ى كه پێویسته بكرێت یان پێشنیارى داخستن ده‌كات و ده‌ینوسێت، قایمقامیه‌ت بڕیار ئه‌دات چى ئه‌كات، كه زۆرینه‌ى پێشنیاره‌كان پابه‌ند نابن پێوه‌ى.
"به‌پێى رێنماییه‌كان سزادان ئیشى لیژنه‌كه‌یه، چونكه خۆیان له‌ناو ئیشه‌كه‌دان و سه‌رپێچیه‌كه ده‌بینن كه له‌لاى ئێمه وایه، به‌ڵام له هه‌ندێك شوێن به‌ڕێوبه‌ركان خۆیان سزاكه دیارى ده‌كه‌ن و په‌سه‌ندى ده‌كه‌ن، ئه‌گه‌رچى لیژنه‌ش بڕى سزاكه پێشنیار بكات"، سیروان حه‌سه‌ن، سه‌رۆكى لیژنه‌ى ڤێته‌رنه‌رى له ناحیه‌ى رزگارى هێما بۆ ئه‌وه ده‌كات.
وتیشى: به‌پێى رێنمایه‌كان بۆ هه‌ر كیلۆیه‌ك خۆراكى به‌سه‌رچو بڕى 5 هه‌زار دینار دیارى كراوه، بۆ نمونه ئه‌گه‌ر 5 كیلۆ خۆراكى خراپ بو ده‌ستى به‌سه‌ردا گیرابێت ئه‌وه سزاكه‌ى 25 هه‌زار دیناره.
بێستون محه‌مه‌د، سه‌رۆكى لیژنه‌ى مۆلیده ئه‌هلیه‌كان له ناحیه‌ى باوه‌نور ده‌ڵێت: ئێمه ده‌سه‌ڵاتى سزادانمان هه‌یه كه وه‌سڵى سزایه‌ك ده‌كه‌ین بۆ خاوه‌ن مۆلیده‌یه‌ك دواتر ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ناحیه.
"ئێمه ده‌سه‌ڵاتى سزادانمان پێدراوه به‌پێى رێنماییه‌كان كه هه‌ر شوێنكارێك سه‌رپیچى كردبێت یان خواردنى خراپ بو ده‌ستى به‌سه‌ردا گیرابێت یان كاره‌كه‌ى نایاساى زۆرى تێدابێت داخستنیشمان كردوه بۆی"، موكه‌ره‌م كه‌مال، سه‌رۆكى لیژنه هاوبه‌شه‌كانى بازاڕ له ناحیه‌ى باوه‌نور واى وت.
ده‌شڵێت: ته‌نانه‌ت له‌و شوێنكاره‌ى كه سزاى ده‌ده‌ین به وه‌سڵ پاره‌ش وه‌رده‌گرین و ده‌یگه‌ڕێنینه‌وه بۆ ناحیه.
به‌هه‌مان شێوه، نه‌بیل سه‌عید، سه‌رۆكى لیژنه‌ى ده‌رمانخانه‌كان له ناحیه‌ى رزگارى باس له‌وه ده‌كات: "ئێمه ده‌سه‌ڵاتى سزادانمان هه‌یه خۆشمان وه‌سڵه‌كان ده‌كه‌ین، ئه‌چێته‌وه بۆ ناحیه دواتر بۆ قایمقامیه‌تى كه‌لار، چونكه ئێمه سه‌ربه ئه‌وانین".
"لەسەر پرسی دەسەڵات یاسا دیاریکردوە کە بیدات بە من و نابێت بیدەم بە ئەوان، لەگەڵ ئەوەشدا لامەرکەزیەت هەبێت ئاسانترە بۆ من کە بتوانم دەسەڵات بدەم بە سەرۆک لیژنەکان، بەڵام یاسا رێگە نادات و تاوەکو ئێستاش نەبوە و باسیشی لێوەنەکراوە، بۆیە سزاکە دیاری دەکەن و پەسەندكردنی دێتەوە لای ئێمە"، جەمال ساڵەح، بەڕێوبەری ناحیەی رزگاری وتی.
به‌پێچه‌وانه‌وه، عەدنان عەلی، بەڕێوبەری ناحیەی باوەنور باس لەوە دەکات: "لای ئێمە بەپێچەوانەوەیە لیژنەکان کە سەردان دەکەن هەر شوێنکارێک پابەندی رێنمایەکان نەبوبێت و سزاکەی کە بۆی دیاری کراوە بە کۆی دەنگی لیژنەکە کە دێتەوە لای ئێمە راستەوخۆ پەسەندی دەکەین، هیچ کاتیش نەبوە سزا کەمبکەینەوە یان بیگۆڕین".
هاوكات، شەهاب ئەحمەد، قایمقامی قەزای کەلار هێمای بۆ ئەوەکرد: "لیژنەکان دەسەڵاتی سزادانیان نیە ئەوەی هەیە تەنها پێشنیار دەکەن، بۆ پەسەند کردنی دێتەوە لای ئێمە ئەمەش بەپێی رێنماییەکان دیاری کراوە".
3. هاندان بۆ لیژنه‌كان خه‌رج ده‌كرێت له‌به‌رامبه‌ر ده‌رچونه‌كانیان
له‌به‌رامبه‌ر هه‌ر ده‌رچونێك كه لیژنه‌كان ئه‌نجامى ده‌ده‌ن به‌مه‌به‌ستى پشكنین بۆ شوێنكاره‌كان، حكومه‌ت به‌پێى رێنمایه‌كان هاندانى تایبه‌تى بۆ داناون كه خۆى له 9 هه‌زار دیناردا ده‌بینێته‌وه.
شەهاب ئەحمەد، قایمقامی قەزای کەلار وتی: "خەرج کردنی پارەی هاندان کە بڕەکەی ٩ هەزار دینارە رێنمایی وەزارەتی داراییە".
پشتیوان حەسەن، سەرۆکی لیژنە هاوبەشەکانی قایمقامیەتی قەزای کەلار دەڵێت: لیژنەکانمان ئەگەر لە رۆژەکەدا ١ جار دەربچێت و ٣ جار دەربچێت هەر ئەو بڕە پارەیه‌ی بۆ حسابە، جا ئیتر بەیانیان بێت یان ئێواران بێت.
به‌هه‌مان شێوه، تۆفیق محەمەد، لێپرسراوی بەشی چاودێری تەندروستی سەلامەتی خۆراک لە بەڕێوبەرایەتی گشتی تەندروستی گەرمیان هێمای بۆ ئەوە کرد: داهاتی ئەو دەرچونانەی کە لیژنەكان ئەیکەن بۆ پشکنین بەیانیان لە %١٥ـی بۆ کارمەندەکەیە ئێوارانیش لە %٧٤، ئەمەش هەر رێنمای وەزارەتی تەندروستیە بەمەبەستی رێگری کردنە لە به‌رتیل وەرگرتن بۆ ئەوەی لیژنەکان پەنای بۆ نەبەن، ئەمەش به پسوڵه‌ى (٣٧أ و ٣٨أ) رێکخراوە.
به‌ڵام به‌ڕێوبه‌رایه‌تى ڤێته‌رنه‌رى گه‌رمیان ره‌خنه ده‌گرێت به‌وه‌ى ئه‌و هاندانه‌ى كه خه‌رج ده‌كرێت بۆ ئه‌و لیژنانه ده‌بێته هۆى جیاكارى، وه‌ك خۆى ده‌ڵێت چه‌ندین لیژنه‌ى دیكه‌مان هه‌یه و ئه‌و هاندانه‌ى بۆ خه‌رج ناكرێت.
عوسمان مسته‌فا، ده‌ڵێت: لیژنه‌ى ڤێته‌رنه‌رى رۆژانه كه ده‌رده‌چێت له ماوه‌ى 24 كاتژمێردا 9 هه‌زار دینارى بۆ حسابه وه‌ك هاندانێك، ئه‌مه‌ش له خۆیدا جیاوازى دروست كردوه له نێو لیژنه‌كاندا، به جۆرێك من چه‌ندین لیژنه‌م هه‌یه كه كارده‌كه‌ن به‌هه‌مان شێوه هیچ بڕه هاندانێكیان بۆ خه‌رج نه‌كراوه، به‌ڵام بۆ ئه‌و لیژنه‌یه‌م كه له قایمقامیه‌ته خه‌رج ده‌كرێت.
هاوكات، شەهاب ئەحمەد، قایمقامی قەزای کەلار دەڵێت: ئێمە خۆمان ١٦ لیژنەمان هەیە ناحیەکانیش لیژنەی خۆیان هەیە، بەڵام داهاتیان دێتەوە لای ئێمە، چونکە یەکەی ژمێریارییان نیە، بە وەسڵی ٣٧ا ئەینێرینە بانک هیچی بۆ ئێمە و لیژنەکەش نیە.
4. هه‌ماهه‌نگى فه‌رمانگه حكومیه‌كان بۆ پێكهێنانى لیژنه‌كان
عوسمان مسته‌فا، به‌ڕێوبه‌رى به‌ڕێوبه‌رایه‌تى ڤێته‌رنه‌رى گه‌رمیان ده‌ڵێت: ئێمه وه‌ك به‌ڕێوبه‌رایه‌تى 2 لیژنه‌ى ڤێته‌رنه‌ریمان هه‌یه كه یه‌كێكیان له قایمقامیته و له پلانمان هه‌یه لیژنه‌یه‌كى دیكه‌یان بۆ زیاد بكه‌ین بۆ ئه‌وه‌ى ئێواران ده‌ربچن، هه‌مو رێنماییه‌كانى كاركردنیان له‌لاى ئێمه‌یه، قایمقامیه‌ت ته‌نها ئیشى ئیدارى له‌سه‌ره و رێكیان ئه‌خات.
وتیشى: رێنماییه‌كانیش زۆرن كه هى وه‌زاره‌تى كشتوكاڵ و به‌ڕێوبه‌رایه‌تى گشتى سامانى ئاژه‌ڵ و ڤێته‌رنه‌رییه، بۆنمونه هێنانى گۆشتى هیندى قه‌ده‌غه‌یه، ئه‌مه رێنماییه‌كى تایبه‌ت به خۆى هه‌یه، یان هێنانى جگه‌رى به‌ستو و گۆشتى توركى و ئێرانى ئه‌مانه‌ش رێنمایی تایبه‌ت به خۆیان هه‌یه.
هاوكات، حیكمه‌ت ئه‌حمه‌د، به‌ڕێوبه‌رى چاودێریی بازرگانى گه‌رمیان وتى: "ئه‌ندامى به‌ڕێوبه‌رایه‌تیمان له لیژنه‌كانى قایمقامیه‌تدا هه‌یه به‌گوێره‌ى ئه‌وه‌ى كه له‌به‌رده‌ستماندایه 4 فه‌رمانبه‌رمان له لیژنه‌كاندا هه‌ن، به‌به‌رده‌وامى ئیجرائاتى خۆشمان كردوه، به‌تایبه‌ت له خۆراكى به‌سه‌رچو یان ساخ كردنه‌وه‌ى خۆراكى خراپ به كوالێتى باش".
وتیشى: ئێمه به‌پێى یاسا به‌ركاره‌كانى حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان به‌پێى نوسراوى ژماره 276ـى رێنماى ژماره 6ـى ساڵى 2021 كاره‌كانمان ده‌كه‌ین، له ساڵانى رابردوش به‌تایبه‌ت له 2012ـه‌وه به‌پێى رێنمایی ژماره 203ـى تایبه‌ت به رێكخستنى كرێى رسومات و سزا داراییه‌كانى تایبه‌ت به بوارى بازرگانى و پیشه‌سازى كارده‌كه‌ین، هاوكات به یاسا به‌ركاره‌كانى وه‌ك یاساى به بازاڕكردن و یاساى قۆرخكارى بازاڕ كارمان كردوه.
هێماى بۆ ئه‌وه‌شكرد: به‌پێى یاسا ده‌سه‌ڵاتى سزادانمان هه‌یه له 50 هه‌زاره‌وه بۆ 1 ملیۆن دینار ئه‌گه‌ر سه‌رپێچیه‌كه زیاتر بو ئه‌وه ده‌توانین بیكه‌ین به 3 ملیۆن دینار ئه‌گه‌ر زیاتر بو له‌وه‌ى كه باسمانكرد ده‌توانین بیكه‌ین به 5 ملیۆن دینار، هاوكات سزاى داخستنیشمان هه‌یه ئه‌گه‌ر سه‌رپێچیكار به‌رده‌وام بو له سه‌رپێچیه‌كه‌ى ئه‌وه ده‌توانین داخستنى بۆ بكه‌ین، ته‌نانه‌ت له رێگه‌ى داواكارى گشتیشه‌وه بیده‌ین به دادگا كه له ساڵانى پێشوتردا هه‌مان بوه.
"ئێمە ٥ لیژنەمان هەیە لەگەڵ قایمقامیەتی کەلار و لیژنەی سەرەکین، لەگەڵ سێ لیژنەی دیکە کە تایبەتە بە ئارایشتگا و کافتریاکانی نێرگەلە و لیژنەی کۆمەڵگە وەرزشیەکان، ئەمانە هەفتانە کاری خۆیان دەکەن بە جۆرێک لە هەفتەیەکدا ٤ جار دەرچونیان هەیە"، تۆفیق محەمەد، لێپرسراوی بەشی چاودێری تەندروستی و سەلامەتی خۆراک لە بەڕێوبەرایەتی خۆپاراستنى تەندروستی گەرمیان واى وت.
وتیشی: لە مانگەکەدا دەکاتە ٢٠ جار دەرچون لە بەیانیان و ئێواران و شەوان.
5. هه‌ڵسه‌نگاندنى خاوه‌نكاره‌كان بۆ كارى لیژنه‌كان
خاوه‌ن كاره‌كانى گه‌رمیان به‌شێكیان جه‌خت له‌وه ده‌كه‌نه‌وه كارى لیژنه‌كانى قایمقامیه‌ت به گونجاو ده‌زانن وه‌ك خۆیان ده‌ڵێن به‌رده‌وام ئیجرائاتیان هه‌بوه، به‌شێكیشیان به پێچه‌وانه‌وه، به‌ڵام ئه‌وه‌ى مایه‌ى تێبینیه‌وه ئه‌وه‌یه كه به‌شێكى زۆرى هاوڵاتیان ئاماده‌نه‌بون له‌باره‌ى لیژنه‌كانه‌وه لێدوان بده‌ن، وه‌ك خۆیان ده‌ڵێن "كێشه‌یان بۆ دروست ده‌كه‌ن".
دڵشاد حەمید، خاوەنی فرۆشگای دڵشاد لە کەلار هێمای بۆ ئەوەکرد: لیژنەکان توند نین تا ئەو کاتەی کە دژایەتیان قسە دەکەی، بۆ نمونە کە دەڵێن سەر مێوژ داپۆشن، چونکە ناشۆردرێتەوە دەخورێت دەبێت بیکەی ئەگەر نا ئیجرائات دەکرێت.
هاوكات، سامان محەمەد، خاوەنی خواردنگەی سۆز لە ناحیەی رزگاری باس لەوە دەکات: "کاری لیژنەکان باشە و پێویستە باشتریش هەبێت، چونکە هەر خواردنێک خراپ بێت دەیبەن و هەر خواردنێکی خراپیش ساغ بکرێتەوە ئەوە سزای خاوەنکارەکە دەدەن".
"لیژنەکان هەفتەی جارێک سەردان دەکەن لە ناحیەکە ئێمە تەنها ٥ دەرمانخانەین، لیژنەکانیش پێویستە هەبن، هیچ کاتیش نەبوە جیاوازی بکە لە نێوان دەرمانخانەکان". سەردار ستار، خاوەنی دەرمانخانەی سەردار لە ناحیەی باوەنور واى وت.
به‌هه‌مان شێوه، محەمەد سابر، خاوەنی دەرمانخانەی ئارین وتیشی: "لیژنەکان سەردان دەکەن بەلای کەمەوە مانگی جارێک دێن لە کارەکانیانیش جدین، بە جۆرێک سەیری دەرمان و پاکوخاوێنی و مۆڵەت دەکەن، تەنانەت پەڵپیشیان گرتوە لێم جارێک لەسەر کامێرا جارێکیش لەسەر دەرمانى بەسەرچو لە ٢ دەرمان بو پێم نەزانیبو ئەگەرچی سزای نەبو لەبەر ئەوەی کەم بو".
سەروەت فەتاح، خاوەنی هەرزانە بازاڕی نەورۆز لە ناحیەی رزگاری، ده‌ڵێت لیژنه‌كان به به‌رده‌وامى سه‌ردان ده‌كه‌ن به‌لاى كه‌مه‌وه له مانگێكدا 3 جار سه‌ردان ده‌كه‌ن، كاره‌كانیشیان به‌گونجاو ده‌زانێت.
به‌پێچه‌وانى شوێنكاره‌كانى دیكه‌وه قه‌سابێك كارى لیژنه‌كان به‌وه ناو ده‌بات كه هه‌ر نازانیت ئه‌مانه لیژنه‌ى قایمقامیه‌تن.
سامان حەسەن، خاوەنی گۆشت فرۆشی سامان لە قەزای کەلار وتی: "لیژنەکان جاری وا هەیە ٢ هەفتە جارێک دێن یان زیاتر، بەڵام ئیشی ئەمانە تەنها گرتنی کۆمەڵێک وێنەیە و بڵاوی دەکەنەوە کە گۆشتفرۆشەکانیان بەسەر کردوەتەوە، لە کاتێکدا خۆیان کەس هەر نازانێت ئەمانە لیژنەی قایمقامیەتن، لەبەر ئەوەی نە باجێک یان لۆگۆیەک یان سەدرێیەک لە بەر ناکەن".
وتیشی: رۆژێک لەگەڵ کوڕەکەم ببو بە دەمەقاڵێیان، چونکە نەیزانی لیژنەی قایمقامیەتن، کە پەیوەندیان پێوە کردم وتم چۆن بزانم کە تۆ لە لیژنەی قایمقامیەتی، لەسەر ئەوەش کۆمەڵێک کێشەیان پێکردم.
دوه‌م: تێبینییه‌كان له‌سه‌ر كارى لیژنه‌كانى چاودێریی بازاڕ
1. پشكنینه‌كان زیاتر له رێگه‌ى چاوه‌وه‌یه وه‌ك له تاقیگه
سه‌رۆكى لیژنه‌یه‌ك جه‌خت له‌وه ده‌كاته‌وه كاره‌كانى ئه‌وان زیاتر له رێگه‌ى چاوه‌وه‌یه‌وه وه‌ك له پشكنینى دیكه، چونكه ئه‌وه‌ى كه كارى تێدا ده‌كه‌ن كه‌متر پێویستى به پشكنینه، چالاكوانانى گه‌رمیانیش ره‌خنه ده‌گرن له‌و رێكاره.
پشتیوان حەسەن، سەرۆکی لیژنە هاوبەشەکانی قایمقامیەتی قەزای کەلار دەڵێت: "کاری لیژنەکان زۆربەی بە چاو دەبینرێت وەک لە پشکنین، چونکە کە سەردان دەکەن پشکنین بۆ بەرواری بەسەرچون و شوێنی هەڵگرتن و پاکوخاوێنی و نرخ و مۆڵەت دەکەن".
وتیشی: لەگەڵ ئەوەشدا هەندێک خواردنمان هەیە کە شلەمەنیەکان بەتایبەت دەینێرینە پشکنین بۆ خۆپاراستنی ته‌ندروستى گەرمیان.
سیروان حه‌سه‌ن، سه‌رۆكى لیژنه‌ى ڤێته‌رنه‌رى له ناحیه‌ى رزگارى هێما بۆ ئه‌وه ده‌كات: "ئیشى ئێمه زیاتر به چاو ئه‌بینرێت و له رێگه‌ى چاوه‌وه‌یه وه‌ك له پشكنین بۆى، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا له‌نێو لیژنه‌كه‌ماندا پزیشكى ڤێته‌رنه‌رى هه‌یه، لیژنه‌كه‌شمان به شێوه‌یه‌كه هه‌ر كه‌سه و ئیشى خۆى ئه‌كات، بۆ نمونه ئه‌وه‌ى نرخى لایه سه‌یرى نرخ ده‌كات ئه‌وه‌ى تایبه‌ت بێت به مۆڵه‌ت سه‌یرى ئه‌وه ده‌كات، بۆیه به‌شێكى كه‌مى شته‌كانمان پێویستى به تاقیگه هه‌یه".
چالاكوانان له گه‌رمیان ده‌ڵێن كارى لیژنه‌كان ته‌نها له سه‌یركردنى به‌رواردا چڕكراوه‌ته‌وه، ئه‌وه‌ى ده‌كرێت ته‌نها سه‌یركردنه وه‌ك له ئه‌نجامدانى پشكنین.
ئاراز محه‌مه‌د، چالاكوان له قه‌زاى كه‌لار وتى:"هه‌مو قایمقامیه‌تیه‌ك ده‌بێت لیژنه‌ى تایبه‌تى به خۆى هه‌بێت بۆ به‌دواداچون كردنى ئه‌و سنوره‌ى له ژێر ده‌سه‌ڵاتیه‌تى، له سنورى قه‌زاى كه‌لار 16 لیژنه هه‌یه 5 لیژنه‌ى تایبه‌ته به كه‌لار كه به‌سه‌ر زۆنه‌كان دابه‌شكراون، ئه‌م لیژنانه‌ش كه دانراون زیاتر له‌سه‌ر بنه‌ماى به‌روار لێكۆڵینه‌وه ئه‌كه‌ن و شته‌كان زیاتر به‌چاو ده‌بینن وه‌ك پشكنینى بۆ بكه‌ن، ئه‌م لیژنانه تاقیگه‌یان نیه بۆ پشكنین ناشزانن ئه‌و مادانه‌ى به‌كار ئه‌هێنن چیه و كوالێتیه‌كه‌ى چۆنه".
جه‌ختى له‌وه‌شكرده‌وه: هه‌ر شوێنێك كه سزاده‌درێت به‌چاو مامه‌ڵه ده‌كه‌ن نه‌ك پشكنین، ره‌نگه له‌سه‌ر پاكوخاوێنى بێت، به‌ڵام ره‌نگه خواردنه‌كه گه‌وره‌ترین كێشه‌ى هه‌بێت نه‌توانێت ده‌ستى بۆ به‌رێت، بۆنمونه سێتێك ئاو بۆ ماوه‌ى هه‌فته‌یه‌ك له‌به‌ر خۆر ده‌بێت خۆ به‌رواره‌كه‌ى به‌سه‌ر نه‌چوه، به‌ڵام ماده‌كه‌ى ناوى خراپ بوه.
وتیشى: ئه‌م لیژنانه‌ى كه هه‌ن سه‌ریان له هه‌ندێك كار ده‌رناچێت، بۆنمونه دوكانێكى كه‌مالیات له بازاڕدا هه‌ندێك مه‌واد ده‌فرۆشن وه‌ك حه‌پى مۆڵتى ڤیتامین و ئۆمێگا3 و كۆمه‌ڵێك بابه‌تى دیكه كه ده‌بێت له ساردكه‌ره‌وه‌دا بێت، كه‌چى له دوكانێكى گه‌رمدا فڕێ دراوه.
هاوكات، شه‌ماڵ ره‌وف، چالاكوان له قه‌زاى كفرى ده‌ڵێت: "لیژنه‌كان له قه‌زاى كفرى جوڵه‌یان هه‌یه، به‌ڵام وه‌ك پێویست نیه، چونكه له چه‌ندین دوكان دۆ و ماستا و سارده‌مه‌نیه‌كانی له‌به‌ر خۆر بون، رۆژێك نه‌مان بینوه دوكاندارێك سزا بدرێت له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌تانه".
ده‌شڵێت: كارى ئه‌م لیژنانه ئه‌وه‌ى ده‌یبینین ته‌نها سه‌یرى به‌روار ده‌كه‌ن یان شته‌كان به چاو ده‌بینن، ئه‌ى تاچه‌ند به‌دواداچون ده‌كه‌ن بۆ ئه‌مه كه ده‌بێت ئه‌و خواردنه له پله‌ى گه‌رمى چه‌ند دابنرێت، بۆیه پرسیارێك دێته ئاراوه ئایه ئه‌م لیژنانه ته‌نها كاریان له‌ناوبردنى خواردنى ماوه به‌سه‌رچوه یان كاریان شێوازى هه‌ڵگرتنى خۆراكه؟
له‌به‌رامبه‌ردا، پشتیوان حەسەن، سەرۆکی لیژنە هاوبەشەکانی قایمقامیەتی قەزای کەلار دەڵێت: لیژنەکان پسپۆریان تیایە بە جۆرێک ئاسایشی خۆراکی تیایە خۆپاراستنی تیایە هی بازرگانی تیایە بۆ چاودێری نرخ، لیژنەی مۆلیدەش كادیری هونه‌ریی کارەبایی تیایە تەنانەت ئاسایشیشی تیایە، خۆشمان وەک ئیدارە لەگەڵیانین.
2. وه‌رگرتنى پاره له شوێنكاره‌كان
خاوه‌نكارێك ده‌ڵێت: لیژنه‌كان به‌رده‌وام سه‌ردان ده‌كه‌ن به‌ڵام نازانم ئه‌م لیژنانه سه‌ربه‌كوێن، به‌جۆرێك له‌به‌رامبه‌ر هه‌ر پشكنینێك بڕێك پاره وه‌رده‌گرن ئه‌مه‌ش ناڕه‌زایه‌تى به‌دواى خۆیدا هێناوه وه‌ك خۆیان ده‌ڵێن ئه‌گه‌ر به‌مشێوه‌یه به‌رده‌وام بن ئه‌وه ناچارده‌بین دوكانه‌كانمان دابخه‌ین.
چیمەن محەمەد، خاوەنی ترشیاتی سۆما لە کەلار دەڵێت: "لیژنەکان بەردەوام سەردان دەکەن ناشزانم ئەم لیژنانە سەربەکوێن، تەنها ئەوە دەزانم کە لیژنەیەک ئێواران دێت بەپێی ئەوەی پێیان راگەیاندن لیژنەی چاودێری خۆراکن، ئەگەر ئەم لیژنەیە بەو شێوەیە بەردەوام بێت ئەوە ناچار دەبین دوکانەکانمان دابخەین، چونکە هەر جارێک دێن و بۆ پشکنینی مادەیەک بڕی ١٥ هەزار دینار وەردەگرن لە کاتێکدا من سەتڵێک سیری خۆشەکراوم بۆ دێت تەنها ٨ کیلۆی تێدایە، بۆ پشکنینی چەند دەنکە سیرێک بڕی ١٥ هەزار دینار وەردەگرن".
وتیشی: لە کاتێکدا هەر خۆراکێک کە خراپ بێت یان رەنگی دەگۆڕێت یان کەڕو دەکات یان بۆنەکەی دەگۆڕێت، ئەمە بەچاو دیارە هیچ پێویست بەو پشکنینە ناکات کە دەیکەن.
باسی لەوەشکرد: بەوەشەوە نەوەستاون پەیوەندیان پێوەکردوم ئەگەر نەچم ئەنجامی پشکنینەکە وەربگرمەوە ئەوە ئەنجامەکە به نەشیاو لە قەڵەم دەدەن، بۆیە ئەمانە ئەیانەوێ ببن بە شەریک لەو داهاتە کەمەی کە دەستم دەکەوێ، لەگەڵ ئەوەشدا من لاریم نیە لەوەی کە ئەم لیژنانە هەن، بەڵکو بە پێچەوانە پێم خۆشە بەڵام بەمشێوەیە نا.
هاوكات چالاكوانێكیش ره‌خنه له‌وه ده‌گرێت كه لیژنه‌كان ئێواران زیاتر پشكنین بۆ شوێنكاره‌كان ئه‌نجام ده‌ده‌ن، چونكه له %79ـى ئه‌و بڕه پاره‌یه‌ى كه وه‌رى ده‌گرن بۆ لیژنه‌كه‌یه.
ئاراز محه‌مه‌د، چالاكوان له قه‌زاى كه‌لار ده‌ڵێت: یه‌كێك له‌و كێشانه‌ى روبه‌روى خاوه‌ن دوكانه‌كان بوه‌ته‌وه ئه‌و پشكنینه‌یه كه له‌لایه‌ن لیژنه‌كانه‌وه ده‌كرێت بۆ كوالێتى خۆراكه‌كان به‌تایبه‌ت ئێواران، گرفته‌كه‌ش ئه‌و هاندانه‌یه بۆیان خه‌رج ده‌كرێت، به‌جۆرێك ئه‌گه‌ر به‌یانیان بچنه پشكنین ئه‌و داهاته‌ى كه ده‌ستیان ده‌كه‌وێت له %100 بۆ حكومه‌ت ده‌گه‌ڕێته‌وه، به‌ڵام هه‌مان پشكنین كه ئێواران ده‌كرێت له %79ـى بۆ كارمه‌نده‌كه ده‌گه‌رێته‌وه، ئه‌مه‌ش وایكردوه له دوكانێك ئه‌گه‌ر 2 ماده پێویستى به پشكنین بێت ئه‌و ئه‌یكات به 6 ماده، بۆ هه‌ر ماده‌یه‌كیش به بڕى جیاواز پاره وه‌رده‌گرن، بۆ نمونه بۆ پشكنینى یه‌ك كیلۆ ماست بڕى 28 هه‌زار دینار وه‌رده‌گرن، كه هه‌مان ماست له 10 ماركێت هه‌یه و هه‌مان پشكنینى بۆ كراوه، له كاتێكدا ده‌بێت سه‌ردانى ئه‌و ماڵانه بكه‌ن كه ماسته‌كه‌ى لێ دروست ده‌كرێت.
ده‌شڵێت: "ئه‌گه‌ر به‌یانیان 10 پشكنین بكه‌ن ئه‌وه ئێواران 100 ئه‌كه‌ن، له مانگێكیشدا ره‌نگه 4 جار سه‌ردانى ئه‌و دوكانه بكات كه ئه‌مه چاودێرى كردن نیه، بۆنمونه په‌نیر كه له مه‌رزه‌وه ئه‌هێنرێت پشكنینى كوالێتى كۆنترۆڵ و ئه‌وراقیشى بۆ ده‌كرێت، ئه‌مه‌ن دیسان دێنه‌وه پشكنینى بۆ ئه‌كه‌ن له ماركێتێكدا".
له به‌رامبه‌ردا، تۆفیق محەمەد، لێپرسراوی بەشی چاودێری تەندروستی و سەلامەتی خۆراک لە بەڕێوبەرایەتی خۆپاراستنى تەندروستی گەرمیان هێمای بۆ ئەوە کرد: لیژنەکانمان بەیانیان و ئێواران کە دەردەچن یەک شتە ئەمەش رێنمای وەزارەتی تەندروستیەکە کە شوێنی واهەیە لە مانگێکدا ٤ جار سەردان ئەکەن هەشە ٦ جار وەک شوێنە گەورەکان کە لە چێشتخانە و قەسابخانەکان پێکهاتوە کە نمونەی پشکنین وەردەگرن به بەردەوامی.
باسی لەوەشکرد: هۆکاری سەردانەکانیش ئەوەیە بزانین چۆن هەڵدەگیرێت و تا چەند شیاوە بۆ بەکارهێنان، چونکە خواردنی وامان هەیە دەبێت لە ١٨ پلەی سەدی هەڵبگیرێت هی واشمان هەیە لە ٥ پلەی سەدی.
سەبارەت بە وەرگرتنی ئەو نمونانەی کە پشکنینیان بۆ دەکرێت و لە بەرامبەردا بڕێک پارە وەردەگیرێت کە ناڕەزایەتی هاوڵاتیانی بەدوای خۆیدا هێناوە، ئەو لێپرسراوە جەختی له‌وەکردەوە: هەندێک خواردن هەیە یەک پشکنینی بۆ دەکرێت ئەمەش خواردنە وشکەکان دەگرێتەوە، بەڵام خواردنە شلەکان ٢ پشکنینی بۆ دەکرێت ئەوانیش بەکترۆلۆجی و کیمیاییە کە هەر یەکێکیان بڕی ١٠ هەزار دینار وەردەگیرێت، لەگەڵ ئەوەشدا کارمەند کە دەچێت نمونە وەردەگرێت ٣ هەزار وەردەگرێت هەشە ٥ هەزارە کە ئەمەش فیزیاییە، بۆ نمونە ماست ٢ پشکنینە و بڕی ٢٨ هەزار دینار وەردەگیرێت، کە ئەمەش رێنمای وەزارەتی تەندروستی و وەزارەتی داراییە.
3. چاودێریی نه‌كردنى نرخ
شه‌ماڵ ره‌وف، چالاكوان له قه‌زاى كفرى باس له‌وه ده‌كات: یه‌كێك له‌و كێشانه‌ى كه له قه‌زاى كفرى بونى هه‌یه و زۆره كێشه‌ى به‌رزى نرخه، كه هه‌ر كه‌سه و به سه‌ربه‌خۆ و نرخ داده‌نێت و كه‌سێك نیه چاودیرى ئه‌وه بكات، به‌تایبه‌ت میوه فرۆشه‌كان ئه‌وه ده‌كه‌ن.
له‌به‌رامبه‌ردا، حیكمه‌ت ئه‌حمه‌د، به‌ڕێوبه‌رى گشتى چاودێرى و بازرگانى گه‌رمیان وتى: ئێمه بنكه‌یه‌كمان هه‌یه له قه‌زاى كفرى به‌هاوبه‌شى له‌گه‌ڵ قایمقامیه‌تى قه‌زاكه به‌داواچونمان كردوه بۆ به‌رزى نرخ و قۆرخكارى له بازاڕدا، هه‌ر هاوڵاتیه‌كیش سكاڵاى هه‌یه پێمان بڵێت له چ بابه‌تێكى شتومه‌كدا نرخ به‌رزكراوه‌ته‌وه بۆ ئه‌وه‌ى به‌دواداچونى بۆ بكه‌ین له رێگه‌ى لیژنه‌كانمانه‌وه.
4. به ته‌كلیفى شه‌خسى سزاى سه‌رپێچیكار كه‌مكراوه‌ته‌وه
سیروان حه‌سه‌ن، سه‌رۆكى لیژنه‌ى ڤێته‌رنه‌رى له ناحیه‌ى رزگارى هێما بۆ ئه‌وه ده‌كات: هه‌ندێك شوێن ئاگادارم كه‌سى یه‌كه‌مى فه‌رمانگه‌كه به ته‌كلیفێك به‌ده‌ر له رێنماییه‌كان چاوپۆشى كردوه و سزاى شوێنه‌كه‌ى كه‌مكردوه‌ته‌وه، ئه‌مه‌ش زۆرجار ئه‌بێت به كێشه بۆ لیژنه‌كان، له‌به‌ر ئه‌وه‌ى به‌ده‌ر له رێنماییه‌كان ئه‌وه‌ى كردوه، ئه‌گه‌رچى ئێمه له ده‌ستى خۆمانه كه بڕى سزاكه‌مان دیارى كرد، بۆ نمونه نوسیمان 50 هه‌زار دینار به‌ڕێوبه‌ر به‌س واژۆى په‌سه‌ندكردنى بۆ ئه‌كات.
به‌ڕێوبه‌رى ڤێته‌رنه‌رى گه‌رمیان، عوسمان مسته‌فا، ره‌خنه له لایه‌نه په‌یوه‌نیداره‌كان ده‌گرێت به‌وه‌ى كه سزاكان كه‌م ده‌كه‌نه‌وه و ده‌ستكارى ده‌كه‌ن، وه‌ك خۆى باسى له‌وه‌كرد: ته‌نانه‌ت گله‌ى ئه‌وه‌شمان هه‌یه كه ده‌ستكارى سزاكان ده‌كرێت له قایمقامیه‌ته‌كان و ناحیه‌كانیش به‌جۆرێك دوكانێك ئه‌گه‌ر هه‌فته‌یه‌ك سزاى داخستنى بۆ بكرێت كه‌مى ده‌كه‌نه‌وه بۆ 2 رۆژ یان شوێنكارێك به بڕى 150 هه‌زار دینار سزا بدرێت كه‌مى ده‌كه‌نه‌وه بۆ 30 هه‌زار دینار، بۆیه چاوپۆشى ده‌كرێت له‌لایه‌ن یه‌كه ئیدارییه‌كانه‌وه.
هاوكات، شه‌ماڵ ره‌وف، چالاكوان له قه‌زاى كفرى وتى: جیاوازیه‌كى زۆر ده‌كرێت له نێوان دوكانداره‌كاندا هه‌ندێك شت له‌سه‌ر هه‌ندێك كه‌س سوك ده‌كرێت و له‌سه‌ر هه‌ندێكى تر قورس ده‌كرێت، به‌جۆرێك دوكاندارى وا هه‌یه ساڵ 12 مانگه شۆسته و شه‌قامه‌كى داگیركردوه كه زۆر شوێن هه‌یه له قه‌زاكه به‌م شێوه‌یه، به‌ڵام تاوه‌كو ئێستا چاره‌سه‌ر نه‌كراوه و چه‌ندین جاریش ئه‌مه‌مان به قایمقامیه‌ت وتوه، به‌ڵام تاوه‌كو ئێستا چاره‌سه‌ر نه‌كراوه، هه‌ربۆیه هه‌ر كارێك خۆیان میزاجیان هه‌بێت ده‌یكه‌ن ئه‌گه‌ریش نه‌بو نایكه‌ن، جیاكارییه‌كى زۆر هه‌یه له نێوان كه‌سێكى خاوه‌ن ده‌سه‌ڵات و كه‌سێكى بێده‌سه‌ڵات.
له‌به‌رامبه‌ردا، پشتیوان حەسەن، سەرۆکی لیژنە هاوبەشەکانی قایمقامیەتی قەزای کەلار دەڵێت: شتێک نیە بەناوی چاوپۆشی کردن بەتایبەت لە خواردنی بەسەرچو ئەوە بڕاوەتەوە یان گۆشتی بێ مۆر، بەڵام یارمەتی هەیە، بۆ نمونە دوکانێک مۆڵەتەکەی بەسەرچاوە یان نوێیە و مۆڵەتی دەرنەهێناوە یان هەندێک پاکوخاوێن نیە، ئەمانە تا ٢ جار ئاگادارکردنەوەی پێ دەدەین وەک یارمەتی، بەڵام هاتینەوە نەکرابێت سزای لەسەرە چ داخستن بێت یان مادی بێت کردوشمانە.
دەشڵێت: هەر ئەندامەو کە لە بەڕێوبەرایەتیەک لیژنەکە پێکهێنراوە ئیشی خۆی ئەکات بۆنمونە چاودێری بازرگانی لە نرخ دەکۆڵێتەوە.
سه‌رتیپ حه‌مید، سه‌رۆكى لیژنه‌ى مۆلیده ئه‌هلیه‌كان له ناحیه‌ى رزگارى باس له‌وه ده‌كات: ده‌ستكارى پێشنیاره‌كانمان ده‌كرێت به جۆرێك جارى وا هه‌بوه پێشنیارمان كردوه خاوه‌ن مۆلیده‌یه‌ك به بڕى 200 هه‌زار دینار سزا بدرێت له‌به‌رامبه‌ر سه‌رپێچیه‌كه‌ى، به‌ڵام كه‌مكراوه‌ته‌وه بۆ 150 هه‌زار دینار یان 100 هه‌زار به ته‌كلیفێك.
هاوكات، ئاراس حه‌سه‌ن، سه‌رۆكى لیژنه‌كانى ناحیه‌ى رزگارى وتى: شتێك نیه به‌ناوى چاوپۆشى كردن له سه‌رپێچى كردنى رێنماییه‌كان، به‌ڵام هه‌بوه یه‌كه‌مجارى بوه هه‌ندێك نوقسانى هه‌بوه له پاكوخاوێنى یان مۆڵه‌ت وه‌رگرتن، سه‌ره‌تا ئاگادارمان كردوه‌ته‌وه، ئه‌گه‌ر 2 جار یان 3 جار سه‌رپێچیه‌كه‌ى به‌رده‌وام بو ئه‌وه سزا دراوه به مادى و چاوپۆشیمان نه‌كردوه".
هاوكات، جەمال ساڵەح ، بەڕێوبەری ناحیەی رزگای وتی: شتێک نیە بەناوی چاوپۆشی کردن ئەوەی هەیە یارمەتیدانە کە حاڵەتێک بۆ حاڵەتێکی دیکە جیاوازە و هەر خاوەنکارێک کۆمەڵێک بارگرانی باج و شتیان لەسەرە، بۆیە هەندێکجار یارمەتی دەدرێن، بەڵام ئەمە ناکاتە ئەوەی زیان بێت بۆ بەرژەوەندی گشتی.
دەشڵێت: هەبوە کە خۆراکە بەسەرچوەکەی بە کیلۆ دیاری دەکرێت سزاکەی بڕی پارەکە زۆر بوە کەم کراوەتەوە، بەڵام لەبەرامبەر ئەمەدا بەڵێننامەی لێوەرگیراوە کە ئەگەر دوبارەی بکاتەوە یان سێ بارە ئەوە سزای قورستر دەدرێت وەک داخستن، بۆیە شتێک نیە بەناوی تەکلیفی شەخس یان خزمایەتی یان حزبایەتی.
لایخۆشیه‌وه، شەهاب ئەحمەد، قایمقامی قەزای کەلار وتی: شتێک نیە بەناوی چاوپۆشی کردن، هەر کەسێک وای وتوە لە خۆیەوە وای وتوه.
5. بڵاوكردنه‌وه‌ى سزا و سه‌رپێچیه‌كان له سۆسیال میدیا
یه‌كێك له‌و رێكارانه‌ى قایمقامیه‌تى كه‌لار گرتویه‌تیه به‌ر ئه‌وه‌یه كه هه‌ر شوێنكارێك داخستنى بۆ بكات له په‌ڕه‌ى خۆى له تۆڕى كۆمه‌ڵایه‌تى فه‌یسبوك بڵاوى ده‌كاته‌وه، ئه‌مه‌ش هه‌ندێك له شوێنكارێكى توڕه كردوه.
سامان حەسەن، خاوەنی گۆشت فرۆشی سامان لە قەزای کەلار هێمای بۆ ئەوەکرد: زۆربەی ئیجرائاتەکانی لیژنەکان لە جێی خۆیدا نیە، چونکە نازانن چ گۆشتێک لە بازاڕ ساغ دەکرێتەوە، من گۆشتی بەرخم فرۆشتەوە بە ١٧ هەزار چونکە هی ئەمساڵ بو گران کەوتبو لەسەرم تەنها لەبەر ١ هەزار دینار لە کاتێکدا نە سزای مادی درابوم نە غەرامە کرابوم وێنەی دوکانەکەم لە پەیج دانرابو، ئەمە چیە خەڵک وتبوی گۆشت بە گران دەفرۆشێتەوە.
دەشڵێت: سەردانی قایمقامیەتم کرد پێم وتن کە نەیسڕنەوە سکاڵا تۆمار دەکەم بۆیە سڕیانەوە، ئەمە لە کاتێکدایە هەمو مەرجە تەندروستیەکانم تێدایە.
سه‌رۆكى لیژنه‌یه‌ك بڵاوكردنه‌وه‌ى شوێنكار له تۆڕه كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان كه داخستنى بۆ ده‌كرێت به ناوزڕاندن له قه‌ڵه‌م ده‌دات، وه‌ك خۆى ده‌ڵێت ئه‌وان ئه‌و رێكاره‌یان نه‌گرتوه‌به‌ر.
ئاراس حه‌سه‌ن، سه‌رۆكى لیژنه‌كانى ناحیه‌ى رزگارى وتى: ئه‌و ناو زڕاندنه‌مان نه‌گرتوه‌به‌ر كه له تۆڕه كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان ناوى شوێنكار و فرۆشگا بڵاوبكه‌ینه‌وه، ئه‌گه‌رچى یاسایشه، به‌ڵام ئه‌وه‌مان كردوه بۆنمونه مۆلیده‌ى ژماره 1 كه‌سه‌رپێچى كردوه، به‌ڵام نه‌هاتوین ناوه‌كه‌ى یان وێنه‌كه‌ى بڵاوبكه‌ینه‌وه.
به‌ڵام شەهاب ئەحمەد، قایمقامی قەزای کەلار، داكۆكی له‌م كاره‌یان ده‌كات و ده‌ڵێت: تەواوی قایمقامیەتەکان لەسەر ئاستی کوردستان ئەو رێکارەیان گرتوەتە بەس کە شوێنکارێک سزای داخستنی بۆ دەکرێت بڵاوی دەکەینەوە، تەنانەت لافیتەشی بۆ هەڵدەواسین، ئەمەش لەبەر بەرژەوەندی گشتیە بۆ ئەوەی هاوڵاتیان ئاگاداربن.
پسپۆرێكى بوارى میدیا ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر قه‌رباره‌ى سه‌رپێچیه‌كه زۆربو له‌به‌ر به‌رژه‌وه‌ندى هاوڵاتیان بێت ده‌بێت بڵاوبكرێته‌وه، به‌ڵام ئه‌گه‌ر به پێچه‌وانه‌وه بو ئه‌وه باشتره بڵاونه‌كرێته‌وه.
ده‌شتى عه‌لى، پسپۆرى میدیا له گه‌رمیان باس له‌وه ده‌كات: سەبارەت بە بڵاوکردنەوەی ناوی ئەو فرۆشگا و شوێنکارانەی کە سەرپێچی رێنماییەکانی تایبەت بە نرخ و لایەنی تەندروستیی لەلایەن لیژنەکانی چاودێری بازاڕەوە بەپێی حاڵەتەکان دەگۆڕێت، بەجۆرێك ئەگه‌ر بڕ و قەبارەی ئەو سەرپێچیە گەورەبێت و زیانی بۆ تەندروستی زۆرێک لەخەڵک هەبێت، بەدڵنیاییەوە بڵاوکردنەوەی ناوی جێگاکان ئیتییکییە و لەپێناو بەرژەوەندی گشتییە.
ده‌شڵێت: ئەگەر شوێنکارەکە بچوک و بڕی سەرپێچیەکەیشی کەم بو، باشتر وایە ناوی فرۆشگاکە نەهێنرێت.
6. لیژنه‌كان ژماره ته‌له‌فۆنى تایبه‌ت به خۆیان نیه
یه‌كێك له‌و كێشانه‌ى كه له لیژنه‌كانى قایمقامیه‌تدا بونى هه‌یه ئه‌وه‌یه كه ژماره مۆبایلى تایبه‌ت به لیژنه‌كانه‌وه نیه، ئه‌وه‌ى هه‌یه شه‌خسیه و به‌كارئه‌هێنرێت و هى سه‌رۆكى لیژنه‌كانه، ئه‌مه له كاتێكدایه چه‌ند مانگ جارێك لیژنه‌كانیش گۆڕانكارى تێداده‌كرێت و ده‌گۆڕدرێن، ئه‌مه‌ش نیگه‌رانى له‌لاى چالاكوانان و هاوڵاتیانیش دروست كردوه.
پشتیوان حەسەن، سەرۆکی لیژنە هاوبەشەکانی قایمقامیەتی قەزای کەلار دەڵێت: لیژنەکانمان ژمارە مۆبایلی تایبەت بە خۆیان نیە، ئەوەی هەیە هی سەرۆكی لیژنەکانە و شەخسیە بەکاری ئەهێنن، تەنها لیژنەی مۆلیدەمان ژمارەی تایبەتی بە خۆی هەیە، تاوەکو ئێستاش ئەو رێکارە نەگیراوەتە بەر کە ژمارەیان بۆ دابنێین.
هاوکات یەکێکی تر لە کێشەکان نەبونی جلوبەرگی تایبەتە بە لیژنەکانه، ئەمەش نیگەرانی لای هاوڵاتیان دروست کردوە بە جۆرێک باس لەوە دەکەن کە لیژنەکان سەردان دەکەن نازانن کە لیژنەن، ئەمەش وایکردوە بەریەک کەوتن دروست ببێت لە نێوان فرۆشیاران و لیژنەکاندا.
لەمبارەیەشەوە سەرۆکی لیژنە هاوبەشەکانی قایمقامیەتی قەزای کەلار وتی: جلوبەرگی تایبه‌تمان نیە، بەڵام باجمان هەیە کە بەکاری دەهێنن، لەگەڵ ئەوەشدا هەر لیژنەیەک کە دەچێتە شوێنکارێک راستەوخۆ دەڵێن ئێمە لیژنەی قایمقامیەتی کەلارین.
هاوكات، نه‌بیل سه‌عید، سه‌رۆكى لیژنه‌ى ده‌رمانخانه‌كان له ناحیه‌ى رزگارى باس له‌وه ده‌كات: ئێمه ژماره ته‌له‌فۆنى تایبه‌ت به خۆمان نیه ئه‌وه‌ى هه‌یه شه‌خسیه و به‌كارى ده‌هێنین.
چالاكوانانى گه‌رمیان ره‌خنه له سه‌رۆكى لیژنه‌كان ده‌گرن به‌وه‌ى هاوڵاتیان نازانن چۆن په‌یوه‌ندى به‌م لیژنانه‌وه بكه‌ن.
ئاراز محه‌مه‌د، ده‌ڵێت: یه‌كێك له‌و كێشانه‌ى كه هه‌یه ئه‌م لیژنانه‌ى كه هه‌ن ژماره ته‌له‌فۆنى تایبه‌ت به خۆیان نیه و كه‌س نازانێت ئه‌ندامه‌كانیان كێن، به‌ڵكو ئه‌وه‌ى هه‌یه و به‌كارى ئه‌هێنن ژماره‌ى شه‌خسه، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هه‌ر لیژنه‌یه‌ك و ماوه‌یه‌ك جارێك ده‌گۆڕێت، هاوڵاتیانیش له بونى هه‌ر كێشه‌یه‌ك نازانن په‌یوه‌ندى به كێوه بكه‌ن، كه پێویسته ئه‌م بابه‌ته چاره‌سه‌ر بكرێت.
به‌هه‌مان شێوه ئه‌م گرفته له قه‌زاى كفریش بونى هه‌یه، وه‌ك شه‌ماڵ ره‌وف، چالاكوان له قه‌زاى كفرى جه‌ختی لێ ده‌كاته‌وه: "ئه‌م لیژنانه‌ى قایمقامیه‌ت كه هه‌ن كه‌س نازانێت كێن، چونكه له‌لایه‌ن قایمقامیه‌ته‌وه رانه‌گه‌یه‌ندراوه، به‌شێوه‌یه‌ك نه پۆسته‌رێك نه شتێكیان هه‌یه له شوێنه گشتیه‌كان تاوه‌كو خه‌ڵك بیزانێت، ته‌نانه‌ت ژماره ته‌له‌فۆنێكى تایبه‌ت نیه تاوه‌كو خه‌ڵك بتوانێت په‌یوه‌ندى بكات له بونى هه‌ر سه‌رپێچیه‌ك".
ده‌شڵێت: بۆ بونى هه‌ر كێشه‌یه‌ك ناچار ده‌بیت سه‌ردانى قایمقامیه‌ت بكه‌ى، له كاتێكدا پێویسته گرنگى به‌و بابه‌ته بدرێت له‌به‌ر ته‌ندروستى هاوڵاتیان.
جەمال ساڵەح، بەڕێوبەری ناحیەی رزگاری، وتی: لیژنەکانمان ژمارە مۆبایلی تایبەت بە خۆیان نیە ئەوەی هەیە سەرۆکی لیژنەکان ژمارەی تایبەت بە خۆیان بەکاردەهێنن و لە ئەکاونتی خۆشمان بڵاومان کردوەتەوە، بەڵام ئەو رێگایەمان نەگرتوەتە بەر کە ژمارەی تایبەت دابین بکەین.
وتیشی: گرفتێکی ئەوتۆنەبوە تاوەکو دەستی بۆ بەرین کە هەشبێت هەنگاوێکی بەجێیە و پێویست دەبێت بکرێت.
به‌هه‌مان شێوه، عەدنان عەلی، بەڕێوبەری ناحیەی باوەنور باس لەوە دەکات: ژمارە مۆبایلی تایبەت بە لیژنەکان نیە ئەوەی هەیە هی شەخسیە و سەرۆکی لیژنەکان خۆیان بەکاری ئەهێنن، لەگەڵ ئەوەشدا لێرە پەیوەندی کۆمەڵایەتی زۆرە و هەموان لیژنەکان دەناسن و ژمارە مۆبایلیشیان، بەڵام ئەگەر گرفتێک هەبێت ژمارەی تایبەتیان بۆ دابین دەکەین.
باسى لەوەشكرد: لیژنەکەمان جلوبەرگی تایبەت بە خۆیان نیە لەبەری بکەن، ئەمە تەنها لای ئێمە نیە، بەڵکو لە لیژنەکانی تری کەلاریش نیە.
له‌به‌رامبه‌ردا، شەهاب ئەحمەد، قایمقامی قەزای کەلار باسی لەوەکرد: هەمو لیژنەکانمان ژمارە تەلەفۆنیان هەیە بەشێکیان تایبەتە وەک لیژنەی مۆلیدە و سەرۆکی لیژنەی باڵا، بەڵام ئەوەکانی تر هی شەخسیە بەکاری ئەهێنن.
وتیشی: جاری واش هەیە ٢ مانگ جارێک لیژنەکان ئەگۆڕدرێن بەپێی ئەندامی بەڕێوبەرایەتیەکانی تر، ئەو رێکارەمان نەگرتوەتە بەر ژمارەیان بۆ دابنێنن.
7. كێشه‌ى له‌ناوبردنى خۆراك و كه‌ره‌سته ده‌ستبه‌سه‌ردا گیراوه‌كان
"لە نێو قایمقامیەت کابینەیەکی تایبەتمان داناوە بەو خۆراکانەی دەستی بەسەردا دەگیرێت، هەفتەی دو جار لەلایەن لیژنەی تەلەفەوە کە نوێنەری کۆمپانیای خۆڵ و خاشاکی شارەوانی کەلاری تێدایە دەیبەن و تەلەفی دەکەن". پشتیوان حەسەن، سەرۆکی لیژنە هاوبەشەکانی قایمقامیەتی قەزای کەلار واى وت.
وتیشی: رێگای لەناوبردنەکەش یان دەکرێتە ژێر خۆڵەوە یان دەسوتێنرێت.
ئه‌م كاره‌شه به وته‌ى پسپۆڕێك، نازانستى و ناته‌ندروستییه.
عەبدولمتەلب رەفعەت، مامۆستا لە زانکۆی گەرمیان و پسپۆڕی ژینگه و ئاو، دەڵێت: لەناوبردنى ماددە بەسەرچوەکان چ خواردەمەنى بێت یا دەرمان، بە شێوەیەکى نا تەندروست و دور لە هەمو رێکارێکى زانستى ئەنجام دەدرێت، دیارە ئەمە لە ئەستۆى ئەو لیژنانە نییە، بەڵکو کەمتەرخەمى حکومەتە کە نەیتوانیوە تائێستا رێکارى زانستى پێویست فەراهه‌م بکات بە مەبەستى چارەسەرکردنى ئەو ماددانە کە ئاماژەى پێکرا.
جەختی له‌وەشکردەوە: کارەسات لەوەیە ئەگەر دەرمانەکانیش بەو شێوەیە لەناوببرێن، چونکە پێکهاتەى کیمیایى قورسى تێدایە کە کارلێک دەکات لە گەڵ پێکهاتەى خاک و هەوا و ئاو و دەبێتە هۆى توشبون بە چەندین نەخۆشى جۆراوجۆر هەروەها سیستمى ژینگە لەو ناوچەیە ئەخاتە ژێر مەترسیەکى گەورەوە، ھاوکات کاریگەرى زۆر خراپى دەبێت لە سەر ئاوى ژێر زەوى.
سەبارەت بە رێگەچارە بۆ لەناوبردنی ئەو خۆراکە بەسەرچوانە، وتى: دەرمانە بەسەرچوەکان و پاشماوه پزیشكییه‌كان باشترین رێگا دانانى كورەى تایبەتە بە لەناوبردنیان، باشترین رێگاش بۆ چارەسەرکردنى پاشماوەى خۆراک دانانى کارگەیەکى تایبەتە بە دروستکردنى پەینى ئەندامى کە ئەتوانرێت پاشماوەى شتومەکەکان تێیدا وەکو ماددەى خام بەکاربهێنرێت بۆ دروستکردنى پەین، تەنانەت بەم رێگایە ئەتوانین خواست لە سەر پەینى کیمیاوى و هاوردەکردنى لە دەرەوەى وڵاتەوە کەم بکەینەوە.
سێیه‌م: كێشه‌ى لیژنه‌كانى چاودێریی
1. گرفتى كه‌مى كارمه‌ند
یه‌كێك له‌و گرفتانه‌ى روبه‌روى به‌شێكى زۆرى فه‌رمانگه حكومیه‌كان بوه‌ته‌وه كه‌مى كارمه‌نده، ئه‌م گرفته‌ش له لیژنه هاوبه‌شه‌كانى قایمقامیه‌تى قه‌زاى كه‌لاریش ره‌نگى داوه‌ته‌وه.
پشتیوان حەسەن، سەرۆکی لیژنە هاوبەشەکانی قایمقامیەتی قەزای کەلار دەڵێت: یەکێک لە کێشەکان کەمی ئەندامه لە لیژنەکاندا، ئێمە بە هەمومانەوە ٦٧ کەسین، تەنانەت ئەندامان هەیە لە یەک کاتدا لە ٢ لیژنە دایە، بەجۆرێک بەڕێوبەرایەتی چاودێری بازرگانی ٥ کەسیان لامان هەیە ڤێتەرنەری ١ ئەندامی لامانە.
هێمای بۆ ئەوەشکرد: کەمی ئەندام گرفتی بۆ دروست کردوین، ئەگەرچی نەمانهێشتوە کارەکانمان پەکی بکەوێت.
"ئێمە ستافمان کەمە و تەنها ٩ کارمەندمان هەیە لە لیژنەکەدا، ئەمەش زۆر کەمە و فریاناکەوین، چونکە رۆژ بە رۆژ شوێنکاری نوێ ئەکرێتەوە و مۆڵەتی نوێ وەرئەگیرێت، بۆیە پێویستە زیاد بکرێت". تۆفیق محەمەد، لێپرسراوی بەشی چاودێری تەندروستی و سەلامەتی خۆراک لە بەڕێوبەرایەتی خۆپاراستنى تەندروستی گەرمیان واى وت.
عەدنان عەلی، بەڕێوبەری ناحیەی باوەنور باس لەوە دەکات: ئێمە لیژنەی دیکەمان پێویستە بەتایبەت ناو بازاڕ، چونکە سنورەکە بەرفراوانە و پێویستە لیژنەیەکی دیکەی بۆ زیاد بکرێت، بەڵام لیژنەکانی دیکە کافین و گرفتێکیان نیە.
به‌پێچه‌وانه‌وه، جەمال ساڵەح، بەڕێوبەری ناحیەی رزگای وتی: ئێمە وەک خۆمان گرفتی کارمەندمان نیە و کە ژمارەیان کەم بێت، لەگەڵ ئەوەشدا ئەوەی هەیە رێک نەخراوە.
2. گرفتى ئۆتۆمبێل
"کێشەی پێداویستی و ئۆتۆمبێلمان زۆره، بە جۆرێک بە هەمو لیژنەکانەوە تەنها ٥ ئۆتۆمبێلمان هەیە، ئەمەش کافی نیە بۆ لیژنەکان، بۆیە ناچارن ٢ لیژنە ٢ لیژنە رێک ئەکەون و ئەچنە سەر کارەکەیان، بەجۆرێک ئەمیان بەیانی بچێت دەبێت ئەوی دیکەیان ئێوارە بچێت، بۆیە باشترە هەر لیژنە و ئۆتۆمبێلی خۆی هەبێت". پشتیوان حەسەن، واى وت.
هێمای بۆ ئەوەشکرد: ئەگەرچی ئەو بەڕێوبەرایەتیانەی کە پەیوەندیدارن پێمانەوە و ئەندامیان هەیە یارمەتیان داوین و ئۆتۆمبێلیان دابین کردوە، لەگەڵ ئەوەش خەرجیان گرتوەتە ئەستۆی خۆیان.
به‌هه‌مان شێوه، تۆفیق محەمەد، لێپرسراوی بەشی چاودێری تەندروستی و سەلامەتی خۆراک لە بەڕێوبەرایەتی خۆپاراستنى تەندروستی گەرمیان هێمای بۆ ئەوە کرد: نەبونی ئۆتۆمبێل یەکێکی ترە لە گرفتەکانمان کە وایکردوە دەرچونەکان کەم بکرێتەوە، بە جۆرێک لە ٢٠ جارەوە کراوە بە ١٥ جار لە مانگێکدا.
گرفتى نه‌بونى ئۆتۆمیبێل له‌لاى به‌شێكى زۆرى لیژنه‌كان وایكردوه نه‌توانن وه‌ك پێویست كاره‌كانیان بكه‌ن.
موكه‌ره‌م كه‌مال، سه‌رۆكى لیژنه هاوبه‌شه‌كانى بازاڕ له ناحیه‌ى باوه‌نور باس له‌وه ده‌كات: گه‌وره‌ترین گرفتى ئێمه نه‌بونى ئۆتۆمبێله كه زۆر جار به ئۆتۆمبێلى خۆمان ده‌چینه سه‌ر كار.
له‌به‌رامبه‌ردا، عەدنان عەلی، بەڕێوبەری ناحیەی باوەنور باس لەوە دەکات: گرفتی نەبونی ئۆتۆمبێل یەکێکە لە کێشە سەرەکیەکان کە بەهەمو لیژنەکانی ناحیە و شارەوانی و زیادەڕەوی و لیژنەی کشتوکاڵیش تەنها یەک ئۆتۆمبێلمان هەیە ئەویش کۆنە، زۆرجار لە دەرچونەکانیش پەکی دەکەوێت.
وتیشی: داواشمان کردوە و بۆ ماوەی ساڵێکە دابین نەکراوە، ئەگەرچی لە ساڵانی پێشتر نزیکەی ١٢ ئۆتۆمبێل دابینکراوە و دابەشکراوە بەسەر لیژنەکانی قایمقامیەتی کەلاردا، باوەنور وەری نەگرتوە.
هاوكات، جەمال ساڵەح، بەڕێوبەری ناحیەی رزگای وتی: گرفتی ئۆتۆمبێلمان گرفتیکی سەرەکیه، ئۆتۆمبیله‌كانمان هەموی کۆنە بەتایبەت هی لیژنەکانمان، ئەو ئۆتۆمبێلانەش کە هەمانە تایبەت بە لیژنەکان نیە، بەڵکو هی ده‌زگایه‌كى ترە و هێناومانە بە کاتی، لە کاتێکدا دەبێت ئۆتۆمبێلی تایبەت بە خۆیان هەبێت.
باسی لەوەشکرد: بەشێوەیەکی فه‌رمی داوامان کردوە کە ئۆتۆمبێلمان بۆ بكڕن وا بۆ ماوەی ساڵێکە هیچ ئەنجامێکی نەبوە، لە کاتێکدا لە ناوچەکانی تری کوردستان بۆیان دابین کراوە بەس گەرمیان نەبێت.
شەهاب ئەحمەد، قایمقامی قەزای کەلار، له‌باره‌ى ئه‌م كێشه‌یه‌وه دەڵێت: پێشتر تەنها ١ ئۆتۆمبێلیشمان نەبوە ئێستا زۆرترین ئۆتۆمبێلمان هەیە، راستە کۆنن و ٢ دانەیان تازەیە، بەڵام کارەکانمان بەڕێ دەکەین، لەگەڵ ئەوەشدا بەڕێوبەرایەتیەکانی دیکەش هاوکارمان بون، بۆیە لە ئێستادا نزیکەی ١٠ ئۆتۆمبێلمان هەیە.
3. ڤێته‌رنه‌رى گه‌رمیان ره‌خنه له قایمقامیه‌ت و ناحیه‌كان ده‌گرێت
عوسمان مسته‌فا، به‌ڕێوبه‌رى به‌ڕێوبه‌رایه‌تى ڤێته‌رنه‌رى گه‌رمیان ده‌ڵێت: به‌شێك له ئاماره‌كان دێنه‌وه لاى ئێمه و هه‌موى نایه‌ته‌وه، بۆنمونه سه‌ردانه‌كان و پشكنینه‌كان دێته‌وه، به‌ڵام ئامارى سزاكان نایه‌ته‌وه، لاى ئێمه وه‌ك سزاى مادى یان داخستن یان وه‌رگرتنى به‌ڵێننامه، ئه‌مه یه‌كێكه له كێشه‌كان كه ده‌بێت ئه‌و ئامارانه‌مان بۆ بگه‌ڕێته‌وه، ئه‌وه‌شى پێمانده‌گات له‌لایه‌ن لیژنه‌كه‌وه‌یه نه‌ك یه‌كه ئیدارییه‌كان.
وتیشى: ئه‌وه‌شى بۆمان دێته‌وه لیژنه‌ى خۆمان پێمان ده‌ڵێن بۆ نمونه 10 كیلۆ گۆشت ده‌ستى به‌سه‌ردا گیراوه یان 20 كیلۆ جگه‌رى به‌ستو ده‌ستى به‌سه‌ردا گیراوه، به‌ڵام چى به‌سه‌رهات یان چى لێكرا چۆن سوتێنرا كۆنوسى سوتانه‌كه‌ى چۆن بو كێ له‌ناوى برد، به‌روارى له‌ناوبردنه‌كه‌ى هیچ بۆ ئێمه نایه‌ته‌وه.
شه‌هاب ئه‌حمه‌د، قایمقامى قه‌زاى كه‌لار له‌مباره‌یه‌وه وتى: بەڕێوبەرایەتی ڤێتەرنەری گەرمیان خۆیان نوێنەریان لای ئیمە هەیە لە دو لیژنەدا، دەتوانن داوا لە ئەندامەکانی خۆیان بکەن کە سزای مادیەکان و داخستنەکانیش پێیان بدەن.
دەشڵێت: ڤێتەرنەری مەرجەعی ئێمە نیە تاوەکو شتیان بۆ بگەڕێنینەوە.
4. نه‌بونى پزیشكى ده‌رمانساز
سەرۆکی لیژنە هاوبەشەکانی قایمقامیەتی قەزای کەلار ده‌ڵێت داوامان كردوه پزیشكى ده‌رمانسازمان بۆ دابین بكه‌ن له لیژنه‌ى ده‌رمانخانه‌كان، به‌ڵام تاوه‌كو ئێستا نه‌كراوه و ته‌ندروستى گه‌رمیانیش ده‌ڵێت: بۆمان دابین كردون.
پشتیوان حەسەن، سەرۆکی لیژنە هاوبەشەکانی قایمقامیەتی قەزای کەلار دەڵێت: لە لیژنەی دەرمانخانەکان دەبێت پزیشکی دەرمانساز هەبێت، بەڵام نیمانە، بە نوسراوی فەرمیش داوامان کردوە لە تەندروستی گەرمیان و سەندیکای تەندروستی سلێمانی لە سەرەتای ساڵ و دو هەفتەیەک پێش ئێستاش کەچی هەتاوەکو ئێستا بۆمان دابین نەکراوە.
وتیشی: پار ساڵ ٢ دانە هاتن بە نۆره "تناوب"، بەڵام بە باشی کاریان نەدەکرد.
له‌به‌رامبه‌ردا، د. سیروان محه‌مه‌د، به‌ڕێوبه‌رى گشتى ته‌ندروستى گه‌رمیان ده‌ڵێت: ئێمه هه‌موكات پزیشكى ده‌رمانسازمان بۆ ناردون بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش نوسراوى پێشوترمان هه‌یه، به‌ڵام ئه‌بێت قایمقامیه‌ت مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ سه‌ندیكاى ده‌رمانسازان بكات بۆ ئه‌و مه‌به‌سته، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئێمه نوێنه‌رمان بۆ ناردون كه به نوسراوى فه‌رمى له‌لامه.
باسى له‌وه‌شكرد: پزیشكانى ده‌رمانساز ئیشكالیه‌تێكیان هه‌یه له‌گه‌ڵ قایمقامیه‌ت ئه‌ڵێن كه‌سێك ده‌كرێت به سه‌رۆكى لیژنه‌كه هیچ زانیارى نیه له‌سه‌ر ده‌رمان، بۆیه ئه‌وان داوا ده‌كه‌ن كه سه‌رۆكى لیژنه‌كه ده‌رمانساز بێت، بۆیه كه‌نوسراویشیان كردوه وه‌ڵاممان داونه‌ته‌وه و نوێنه‌ریشمان بۆ دابین كردون، ئه‌وه‌ى ئه‌مه‌ى وتبێت دروست نیه.
5. سه‌ردانی نه‌كردنى نۆرینگه‌كان
سەرۆکی لیژنە هاوبەشەکانی قایمقامیەتی قەزای کەلار ده‌ڵێت ته‌ندروستى گه‌رمیان به نوسراوى فه‌رمى داوایان لێكردوین سه‌ردانى نۆرینگه‌كان نه‌كه‌ین، هۆكاره‌كه‌شى نازانین بۆچى.
له‌به‌رامبه‌ردا، د. سیروان محه‌مه‌د، به‌ڕێوبه‌رى گشتى ته‌ندروستى گه‌رمیان وتى: به‌هیچ شێوه‌یه‌ك نوسراوى له‌و شێوه‌یه نه‌كراوه و هه‌ر به‌ڵگه‌یه‌ك هه‌یه با بخرێته‌ڕو، هه‌مو نۆرینگه‌یه‌كیش ده‌بێت لیژنه‌یه‌كى پسپۆڕ سه‌ردانى بكات، چونكه هیچ گونجاو نیه لیژنه‌یه‌ك بچێته شوێنێك كه هیچ زانیارییه‌كى له‌باره‌ى شوێنه‌كه‌وه نه‌بێت، دواتر لیژنه‌كان جیاوازى ناكه‌ن له نێوان ده‌رمانخانه‌یه‌ك كه مۆڵه‌تى هه‌یه و دانه‌یه‌كى تر كه مۆڵه‌تى نیه".
وتیشى: ئێمه وتومانه ئه‌بێت لیژنه‌یه‌كى پسپۆڕ سه‌ردانى نۆرینگه‌كان بكات.
6. له قه‌زاى كفرى لیژنه‌ى ڤێته‌رنه‌رى نیه
به‌ڕێوبه‌رى ڤێته‌رنه‌رى گه‌رمیان جه‌خت له‌وه‌ده‌كاته‌وه، كه بۆ ماوه‌ى 2 مانگه داواى جیاكردنه‌وه‌ى لیژنه‌ى ڤێته‌رنه‌رى كردوه، به‌ڵام تاوه‌كو ئێستا نه‌كراوه.
عوسمان مسته‌فا، به‌ڕێوبه‌رى به‌ڕێوبه‌رایه‌تى ڤێته‌رنه‌رى گه‌رمیان هێماى بۆ ئه‌وه‌كرد: "قه‌زاى كفرى له هه‌مو شوێنه‌كانى تر خراپتره هه‌ر ئاگامان لێى نیه چى ده‌گوزه‌رێت، ته‌نانه بۆ ماوه‌ى 2 مانگه داواى جیاكردنه‌وه‌ى لیژنه‌ى ڤێته‌رنه‌ریم كردوه له كفرى تا ئێستاش هیچ نه‌كراوه، پاساوه‌كه‌یشى ئه‌وه‌یه كه ئه‌ندامى ئاسایشیان نیه، به‌ڵام ئێمه وتومانه پۆلیس بێت كێشه‌مان نیه كه‌چى هه‌ر نه‌كراوه".
بۆئه‌و مه‌به‌سته‌ش یه‌كه‌ى چاودێرى حكومه‌تى خۆجێى گه‌رمیان په‌یوه‌ندى به، شه‌ماڵ نامیق، قایمقامى قه‌زاى كفریه‌وه كرد، ناوبراو ئاماده نه‌بو لێدوان بدات.
7. نه‌بونى لیژنه‌ى لابردنى زیاده‌ڕه‌وى
شه‌ماڵ ره‌وف، چالاكوان له قه‌زاى كفرى، باس له‌وه ده‌كات له‌لایه‌ن خاوه‌ن فرۆشگاكانه‌وه زیاده‌ڕه‌ویه‌كى زۆر ده‌كرێته سه‌ر شۆسته‌كان كه مافى هاوڵاتیانه به‌سه‌ریدا بڕۆن، به‌ڵام رۆژێك نه‌بوه شوێنكارێك سزا بدرێت.
له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م گرفته یه‌كه‌ى چاودێرى حكومه‌تى خۆجێى گه‌رمیان چه‌ندجارێك په‌یوه‌ندى به قایمقامى كفرى، شه‌ماڵ نامیق و سابر عه‌بدولڕه‌حمان سه‌رۆكى لیژنه هاوبه‌شه‌كانى ناوبازاڕى قه‌زاكه‌وه كرد، به‌ڵام ئاماده نه‌بون هیچ قسه‌یه‌ك له‌وباره‌یه‌وه بكه‌ن.
له لیژنه هاوبه‌شه‌كانى قایمقامیه‌تى قه‌زاى كه‌لاردا لیژنه‌ى تایبه‌ت به‌لابردنى زیاده‌ڕه‌وى نیه و سەرۆکی لیژنە هاوبه‌شه‌كانیش ده‌ڵێت: داوامان له شاره‌وانى كه‌لار كردوه بۆیان دابین نه‌كردوین.
پشتیوان حەسەن، دەشڵێت: ئێمە لیژنەی زیادەڕەویمان نیە لە قایمقامیەت بۆ لابردنی ئەو زیادەڕەویانەی کە دەکرێت، داواشمان کردوە لە شارەوانی کەلار کە ٢ روپێومان بداتێ لەگەڵ لیژنەیەکی ئەمنی، بەڵام تاوەکو ئێستا نەکراو، هۆكاره‌كه‌شى ده‌به‌ستنه‌وه به كه‌مى فه‌رمانبه‌ره‌وه كه له وه‌ڵامى نوسراوه‌كه‌دا بۆمان هاتوه‌ته‌وه.
وتیشی: کاتی خۆی نوێنەری شارەوانی هەبو لە لیژنەکەماندا ئیشی باشیش کرا، بەڵام ئەمساڵ نەما، چونکە پێیان وتین خۆیان پێویستیان بەو کارمەندانەیە، بۆیە ئەمساڵ ئەو کارەمان سست بوە.
له‌به‌رامبه‌ردا، ئه‌كره‌م ساڵه‌ح، سه‌رۆكى شاره‌وانى كه‌لار وتى: قایمقامیه‌ت داوا بكات ئێمه نوێنه‌رى بۆ ئه‌نێرین، له لیژنه هاوبه‌شه‌كانیش نوێنه‌رى شاره‌وانى هه‌یه ئه‌وه‌ى پێویست بێت، لیژنه‌كانیش كه سه‌ردان ده‌كه‌ن بۆ لابردنى ئه‌و زیاده‌ڕه‌ویانه‌ى كه ده‌كرێت ده‌بێت له‌و چوارچێوه‌یه‌دا كار بكه‌ن.
وتیشى: رۆژانه ده‌یان نوسراومان بۆ دێت و له‌به‌رده‌ستم نیه بڵێم به‌ڵێ هاتوه، ئه‌گه‌ریش هاتبێت به دڵنیاییه‌وه وه‌ڵام دراوه‌ته‌وه، ئه‌گه‌ریش وه‌ڵام نه‌درابێته‌وه بابیهێنن به زوترین كات تاوه‌كو نوێنه‌رێكیان بۆ دابین بكه‌م.
به‌شى دوه‌م: ده‌ره‌نجام و راسپارده‌كان
یه‌كه‌م: ده‌ره‌نجامه‌كان
1. له سنورى قایمقامیه‌تى قه‌زاى كه‌لار 25 لیژنه بونى هه‌یه به ناحیه‌كانى ده‌وروبه‌رییه‌وه، به‌ڵام به‌هۆی قسه‌نه‌كردنى قایمقامى كفری و لێپرسراوى لیژنه‌ى چاودێری قه‌زاكه، ژماره‌ى لیژنه‌كانى ئه‌و قه‌زایه و سروشتى كاره‌كردنیان نه‌زانرا.
كارى ئه‌م لیژنانه بریتیه له به‌سه‌ركردنه‌وه‌ى دوكان و شوێنكاره جیاوازه‌كان به‌مه‌به‌ستى دڵنیابونه‌وه له پابه‌ندبونیان به رێنماییه ته‌ندروستی و ژینگه‌ییه‌كانه‌وه، له روى نه‌بونى خۆراك و خوارده‌مه‌نى و كه‌ره‌سته‌ى به‌سه‌رچو و نه‌شیاو، یان پابه‌ندبون به پاكوخاوێنى، یاخود گرانى نرخ و بونى سه‌رپێچی له رێنماییه‌كانى دیكه‌دا.
2. لیژنه‌كان كراون به چه‌ند دانه‌یه‌كه‌وه و هه‌ریه‌كه‌یان به خشته‌یه‌ك سه‌ردانى بازاڕ و شوێنكاره‌كان ده‌كه‌ن، به‌شێوه‌یه‌ك هه‌مو رۆژێك یان رۆژی ناڕۆژێك سه‌ردان ده‌كه‌ن، كاتى سه‌ردانه‌كانیش به‌یان و دوانیوه‌ڕوان و شه‌وانه. ئه‌ندامانى لیژنه‌كه (جگه له به‌شێكى كه‌میان) بۆ هه‌ر ده‌چونێكى رۆژانه بڕی 9 هه‌زار دینار وه‌كو هاندان وه‌رده‌گرن، هه‌ندێكى دیكه‌شیان به‌تایبه‌تى ئه‌وانه‌ى په‌یوه‌ستن به پشكنینه‌وه زیاتره و به بڕی پشكنینه‌كان كه‌وتوه.
3. لیژنه‌كان هاوبه‌شى نێوان ژماره‌یه‌ك ده‌زگاى حكومین، له‌وانه: قایمقامیه‌ت/ ناحیه، ته‌ندروستى، چاودێری بازرگانى، ڤێتێرنه‌رى، شاره‌وانى، ئاسایش، پۆلیس و كاره‌با و ...هتد. به‌پێی رێنماییه‌كان كار ده‌كه‌ن كه له‌لایه‌ن وه‌زاره‌ته په‌یوه‌ندیداره‌كانه‌وه بۆیان ده‌رده‌چێت، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا لیژنه‌كان خۆیان زۆرجار رێنمایی تایبه‌ت ده‌رده‌كه‌ن بۆ شوێنكاره‌كان.
4. له‌م راپۆرته‌دا نه‌مانتوانى هه‌ڵسه‌نگاندنێكى ورد بۆ ئه‌داى لیژنه‌كان بكه‌ین، به‌وپێیه‌ى به‌شى زۆری شوێنكاره‌كان ئاماده نه‌بون یان خۆیان ده‌بوارد له‌وه‌ى قسه له‌سه‌ر كارى لیژنه‌كان بكه‌ن له ترسی ئه‌وه‌ى نه‌وه‌ك دواتر لێپێچینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵدا بكرێت، ئه‌وانه‌شى كه ئاماده‌بون قسه بكه‌ن، به گشتى هه‌ڵسه‌نگاندنیان باش بو بۆ كارى لیژنه‌كان.
5. لیژنه‌كان له روى ستاف و پێداویستیه‌وه كێشه‌یان هه‌یه، به‌تایبه‌تى له روى مرۆییه‌وه وه‌ك دابینكردنى كارمه‌ندى زیاتر و به‌تایبه‌تیش كارمه‌ندى پسپۆڕ، هه‌روه‌ها له روى مادییش وه‌كو دابینكردنى ئۆتۆمبیل و ئامێر و كه‌ره‌سته‌ى پشكنین به‌تایبه‌تى بۆ پشكنینه‌كان كه ئێستا زۆرتر به چاو ده‌كرێن و پشكنینی فیزیایین.
6. وه‌ك به‌شێك له شوێنكاره‌كان خستیانه‌ڕو، ئالیه‌ته‌كانى دیارییكردنى سزا و غه‌رامه‌كان رون نین، زۆرجاریش به ته‌كلیف و واسته گۆڕانكارییان به‌سه‌ردا دێت. حكومه‌تیش له‌به‌رامبه‌ردا بونى ته‌كلیف و چاوپۆشى ره‌د ده‌كاته‌وه و باس له‌وه‌ده‌كات ده‌رفه‌ت ده‌داته‌وه به شوێنكاره‌كان بۆ ئه‌وه‌ى خۆیان چاكبكه‌نه‌وه پێش سزادانیان.
7. لیژنه‌كان له روى پیشه‌ییه‌وه تێبینیان له‌سه‌ره، به‌وه‌ى جلوبه‌رگى تایبه‌ت ناپۆشن كه بناسرێنه‌وه، ئه‌مه‌ش هه‌ندێكجار كێشه‌ى دروست كردوه.
8. لیژنه‌كان بواری په‌یوه‌ندی پێوه‌كردنیان زۆر سست و خراپ و نافه‌رمییه، چونكه ژماره ته‌له‌فۆنى تایبه‌ت به لیژنه‌كان نییه كه هاوڵاتى یان خاوه‌نكار په‌یوه‌ندی پێوه بكات، ئه‌مه‌ش كار ده‌كاته سه‌ر به‌ڕێوه‌چونى كاروباره‌كان.
8. هه‌ندێك لیژنه هه‌ن كه بونیان نیه یان له‌كارخراون، بونی ئه‌وانیش گرنگ و پێویسته، له‌نمونه‌ى لیژنه‌كانى زیاده‌ڕه‌وى نێو بازاڕ، هه‌روه‌ها لیژنه‌ى نۆرینگه‌كان.
9. هه‌ندێك له شوێنكاره‌كان نیگه‌رانن له‌وه‌ى كه‌ره‌سته‌كانیان ده‌برێته تاقیگه و ده‌شبێت خۆیان پاره‌ى پشكنینه‌كه بده‌ن، كه ئه‌مه‌ش بارگرانی زۆریان له‌سه‌ر دروست ده‌كات، باس له‌وه‌ش ده‌كه‌ن ئه‌م پشكنینانه زۆرتر له‌كاتى ئێواران دا ده‌كرێن كه پاره‌كه‌یان زۆرتره وه‌ك له‌وه‌ى له كاتى به‌یانیان دا ئه‌نجام بدرێت. حكومه‌تیش ده‌ڵێت ئه‌مه بڕیاری وه‌زاره‌تى ته‌ندروستییه و به سیسته‌مى نیمچه تایبه‌ت "سیمی پرایڤت" ئه‌نجام ده‌درێت.
دوه‌م: راسپارده‌كان
1. له‌گه‌ڵ زیاتر بونى ژماره‌ى دانیشتوان و گه‌وره‌بونى قه‌زا و ناحیه‌كان و فراوانبونى بازاڕ و زیاتربونى شوێنكاره‌كان، ده‌بێت لیژنه‌كانیش زیاتر بكرێن، چونكه وه‌ك تێبینی كراوه لیژنه‌كان توانا و ژماره‌یان سنورداره و به ته‌واوى ناتوانن بازاڕ كۆنترۆڵ بكه‌ن.
بۆیه پێویسته كارى ئه‌م لیژنانه فراوانتر بكرێت و بروه‌ى زیاتریان پێبدرێت، ئه‌ویش به پێكهێنانى لیژنه‌ى دیكه و زیادكردنى ستاف بۆیان، به‌تایبه‌تیش كه‌سانێك زیاد بكرێن كه پسپۆڕ و شاره‌زاى بواره ته‌ندروستى و خۆپارێزی و پزیشكییه‌كان بن. هه‌روه‌ك له روى پێداویستی و ئامێر و ئۆتۆمبیلیشه‌وه، پێویسته بره‌وى زیاتریان پێبدرێت و رێگه نه‌درێت ئه‌و كێشانه ببنه هۆی سست بونی ئیشوكارى لیژنه‌كان.
2. پێویسته له روى یاسایی و كارگێڕییه‌وه، پێداچونه‌وه به لیژنه‌كان دا بكرێت، به‌شێوه‌یه‌ك بتوانرێت ئه‌م بواره به یاسایه‌كى تایبه‌تمه‌ند له پارله‌مانه‌وه رێكبخرێت، به له‌به‌رچاوگرتنى ئه‌وه‌ى یاساكه به‌شى ئه‌وه نه‌رمیی تێدا بێت كه تایبه‌تمه‌ندى هه‌ر ناوچه‌یه‌ك له‌خۆ بگرێت. هه‌روه‌ك ساڵانه رێنمایی نوێ و تازه‌كراوه بۆ ئه‌م بواره ده‌ربكرێت.
3. به‌شێك له‌و لیژنانه‌ى كه له‌كارخراون یان نین، پێویسته دروست بكرێن، چونكه بابه‌ته‌كه گشتگیره و ده‌بێت هه‌مو بواره‌كان وه‌ك یه‌ك و به یه‌ك ئاست مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا بكرێت. جگه له‌وه‌ش له‌كاركه‌وتنى هه‌ندێك له‌و لیژنانه، له‌نمونه‌ى لیژنه‌ى نۆرینگه‌كان، كه‌موكورتییه‌كى زه‌قه و گومانى زۆریش دروست ده‌كات، چونكه ئه‌مه واده‌كه‌وێته توێژ یان بوارێك هه‌بن كه خۆیان له سه‌روى یاسا و لێپرسینه‌وه‌وه دانابێت یان وه‌ها ره‌فتاریان له‌گه‌ڵ دا بكرێت.
4. شێوازی سزا و لێپێچینه‌وه‌كان ناشه‌فافن، ده‌بێت رون بكرێنه‌وه و وه‌كو یه‌ك و به یه‌ك ئاست به‌رامبه‌ر به هاوڵاتیان و شوێنكاره‌كان جێبه‌جێ بكرێن و بوار بۆ ته‌كلیفی شه‌خسی و ده‌ستوه‌ردانى حزبی و حكومى نه‌هێڵرێته‌وه و دادپه‌روه‌ریی تێدا ره‌چاو بكرێت. ئه‌م قسه‌یه‌ش بۆ بوارى وه‌رگرتنى پاره و ره‌سمی پشكنینه‌كانیش هه‌ر راسته و پێویسته به‌شێوه‌یه‌ك بن كه كاریگه‌ریی له‌سه‌ر شوێنكاره‌كان دروست نه‌كه‌ن و نه‌بنه هۆی بارگرانى.
5. وایده‌بینین پێویست و ئاسانیشه كه ئه‌ندامانى لیژنه‌كان پابه‌ند بكرێن به پۆشینی جلوبه‌رگی تایبه‌ت یان هه‌ڵگرتنى باج و لۆگی تایبه‌ت كه ببێته مایه‌ى ناساندنیان.
6. زۆر پێویست و گرنگه لیژنه‌كان شێوازه‌كانى په‌یوه‌ندی پێوه‌كردنیان كارا بكه‌ن، ئه‌مه‌ش كارێكى گران و قورس نییه و هه‌ر لیژنه‌یه‌ك ده‌بێت ژماره ته‌له‌فۆنى خۆی هه‌بێت و له سۆسیال میدیاش دا چالاك بێت و په‌یوه‌ندى و نامه‌ى هاوڵاتیان وه‌ربگرێت، بۆ ئه‌وه‌ى هاوڵاتى به ئاسانى ده‌ستى به لیژنه‌كان بگات، ئه‌مه‌ش سودی ده‌بێت بۆ لیژنه‌كان به‌وه‌ى هاوڵاتیانیش خۆیان په‌یوه‌ندیان پێوه بكه‌ن له‌كاتى بونى هه‌ر تێبینی و حاڵه‌تێكى گوماناوى له شوێنكاره‌كان دا.
7. قسه‌نه‌كردن و خۆبواردنى قایمقامى كفری (كه له‌زۆر جێی تریشدا دوباره بوه‌ته‌وه) و سه‌رۆكى لیژنه‌ی هاوبه‌شى قایمقامیه‌تیه‌كه، جگه له‌وه‌ى پرسیار له‌سه‌ر شه‌فافیه‌ت و كاره‌كانى خۆیان دروست ده‌كات، هاوكات كارێكه دژ به یاسا به‌ركاره‌كانى په‌یوه‌ست به ئازادى رۆژنامه‌گه‌رى و مافی به‌ده‌ستهێنانى زانیاریی.