لە راپۆرته‌كه‌ى دا، یه‌كه‌ى چاودێریی حكومه‌تى خۆجێی گه‌رمیاندا، به‌دواداچونێكى ورد و قوڵی كردوه بۆ كێشه‌ى پێوه‌رى میكانیكی ئاو كه ماوه‌یه‌كه له‌ناو خه‌ڵكى دا قسه‌وباسی زۆری دروست كردوه، هه‌مو كێشه‌كانى پێوه‌ره‌كه به به‌شداریی كه‌سانى په‌یوه‌ندیدار و هاوڵاتیان، خستوه‌ته‌ڕو.
یه‌كه‌ى چاودێریی حكومه‌تى خۆجێی گه‌رمیان، یه‌كه‌یه‌كى به‌دواداچون و لێكۆڵینه‌وه و چاودێریی رۆژنامه‌وانى سه‌ر به رادیۆی ده‌نگه، به پاڵپشتی سندوقی نیشتمانى بۆ دیموكراسی (NED) ئه‌مریكی، مانگانه راپۆرتێكى ورد و به‌دواداچون له‌باره‌ى بابه‌ت یان پرسێكى په‌یوه‌ندیدار به حكومه‌تى خۆجێی گه‌رمیان بڵاوده‌كاته‌وه، به ئامانجی تیشكخستنه‌سه‌ر ئه‌و بواره و زیادكردنى گرنگیپێدان پێی.
به‌شى یه‌كه‌م: راپۆرت
پێشه‌كى:
وه‌زاره‌تى شاره‌وانى و گه‌شتوگوزاری هه‌رێم، به رێنمایی ژماره (1)ـى ساڵی 2018 كه به فه‌رمانى ژماره (3534) له رێكه‌وتى (27/5/2018) ده‌ریكردوه و له رۆژنامه‌ى وه‌قایعی كوردستان دا بڵاوكراوه‌ته‌وه، بڕیاری له دانانى پێوه‌رى ئاوى خواردنه‌وه ده‌ركردوه.
ئه‌م بڕیاره به چه‌ند مانگ دواتر كه‌وته وارى جێبه‌جێكردنه‌وه و له‌گه‌رمیانیش وه‌كو هه‌مو ناوچه‌كانى دیكه پرۆسه‌كه‌ى تێدا جێبه‌جێ كرا.
به‌ڵام له‌گه‌ڵ ده‌ستپێكردنى هه‌تا نزیكبونه‌وه له ته‌واوبونى، پرۆسه‌كه زۆر كه‌موكورتى و كێشه‌ى لێ به‌دیار كه‌وت، كه بوه‌هۆی دروستبونى ناڕه‌زایه‌تى و نیگه‌رانیه‌كى زۆر و چه‌ندین هه‌ڵمه‌تى مه‌ده‌نی له دژ راگه‌یه‌نرا.
له‌م راپۆرته‌دا به وردی له‌سه‌ر ئه‌م پرۆسه‌یه و كێشه‌كانى له گه‌رمیان ده‌وه‌ستین، به‌خستنه‌ڕوى قسه و بۆچونى هه‌مو لاكان و هه‌روه‌ها پشتڕاستكردنه‌وه‌ى باسه‌كان به داتا و زانیاریی.
1. هۆكاره‌كانى دانانى پێوه‌رى ئاو
له‌باره‌ى هۆكاره‌كانى دانانی پێوەری میکانیکی ئاو، ئاری ئه‌حمه‌د، به‌ڕێوبه‌رى گشتى ئاو و ئاوه‌ڕۆی هه‌رێم، وتى: هاوشێوە بەچەندین وڵاتی پێشکەوتو کە ئەو سیستەمە پەیڕەو کراوە کە بۆ رێگری کردنە لە بەفیڕۆدانی ئاو لەلایەن هاوڵاتیان و گلدانەوەی ئاو بەوپێیەی چەند ساڵێکە روبەڕوی وشکە ساڵی دەبینەوە.
وتیشی: پێوەری ئاو سودی هەبوە بە جۆرێک توانیومانە بەشێوەیەک باڵانس رابگرین لەدابەشکردنی رێژەی پێدانی ئاو لە سەرجەم شارەکاندا، بەهەمان شێوە پێوەر سودی هەبوە بۆ گلدانەوەی رێژەی ئاو.
2. خوێندنەوەی پێوەری ئاو چۆن ده‌ستنیشان کراوە؟
بەپێی رێنمای ژمارە 1ـى ساڵی 2018 دانانی پێوەر بۆ ئەو شوێنانەی کەشوێنی نیشتەجێبون و پڕۆژە نیشتەجێبونەکانی وەبەرهێنان لە (0 تاوەکو 5 مەتر سێجا) نرخەکەی به 50 دینارە دیاریکراوە.
لە(5 تاوەکو 15 مەتر سێجا) به 400 دینار دیاری کراوە.
بۆ پەرستگاکان (1مەترسێجا) به 400 دینار دیاریكراوه.
بۆ شوێنی بازرگانی وپیشەسازیەکان (1مەتر سێجا) به 600 دینار دانراوه.
3. بەچ پێوەرێک دابەشکاری کۆمپانیاکان کراوە؟
به‌ڕێوبه‌رى گشتى ئاو و ئاوه‌ڕۆی هه‌رێم، ئاری ئه‌حمه‌د، وتى: سنوری گەرمیان و ئیدارەی راپەڕین و پارێزگای هەڵه‌بجە لەلایەن کۆمپانیای ئۆرانۆس خوێندنەوەی بۆ دەکرێت، پارێزگای سلێمانیش کۆمپانیای گرنگ و پارێزگاكانى هەولێر ودهۆکیش کۆمپانیای خه‌تیب عیلمی.
له‌باره‌ى شێوازى وه‌رگرتنى پرۆژه‌كه‌شه‌وه، وتى: هەر کۆمپانیایەک پێشوتر لە بێگەی تەندەرین و پێشکەش کردنی دۆکۆمێنت و نرخەکانیانەوە پەسەندکراون، بەنمونە کۆمپانیای ئۆرانۆس کە خوێندنەوەی پێوەری ئاودەکات لە ئیدارەی گەرمیان، نرخەکەی پێشکەش کردوە کە بۆ هەرخولێک 2450 دینار بەنزیکەیی وەردەگرێت.
4. ژماره و رێژه‌ى به‌ستنى پێوه‌رى ئاو له گه‌رمیان
رێژەی بەستنی پێوەری ئاو لەگەرمیان بەپێی ئاماری بەرێوبەرایەتی گشتی ئاو و ئاوەڕۆی هەرێمی کوردستان، لە هەرێم دا به‌گشتى تاوەكو ئێستا ٪٦٩ پێوەر بۆ هاوبەشان بەستراوە. لە سنوەری دەوروبەری گەرمیان ٪٦٥ پێوەر دانراوە، بۆ سنوری قەزای کەلاریش رێژەکە ٪٣٥ـه.
ئەگەرچی بەپێی گرێبەستی نێوان کۆمپانیاکان و لایەنی پەیوەندیدار دەبو تاوەکو ساڵی 2019 رێژەکە ٪٨٥ بێت، ئەمەش بەوتەی دابان محەمەد، ئەندامی پەرلەمانی کوردستان.
بەوتەی بەرێوبەری بەڕێوبەرایەتی ئاوی کەلار، سامان رەحیم، ئامارەکانی بەستنی پێوەر لە قەزاى کەلار، ٢٠ هەزاره لەکۆی ٢٨ هەزار هاوبەشی ئاو.
لە قەزای کفری، بەپێی ئاماری فەرمانگەی تایبەتمەند، لە کۆی زیاتر لە ٧ هەزار هاوبەشی ئاو، زیاتر لە ٣ هەزار پێوەر لەسنورەکە دانراوە.
بەپێی ئامارەکانی بەڕێوبەرایەتی ئاوی دەوروبەری گەرمیان کە ٩ فەرمانگەی ئاوی لە سنورەکەدا ھەیە، لە کۆی ٢٠ هەزار و ٥٧٥ هاوبەش لەسنوری گەرمیان بەدەر لەقەزای کەلار، کۆی پێوەری بەستراو: ٧٤٢٤ـه، به‌مشێوه‌یه:
ناحیەی رزگاریی، لە کۆی ١٠ هەزار هاوبەشی ئاو بەرێژەی ٪٢٢ پێوەری ئاو دانراوە.
لە ناحیەی سەرقەڵا، لە کۆی ٤٣٨ هاوبەشی ئاو، بەرێژەی ٪٤٠ پێوەر ی ئاو دانراوە.
ناحیەی باوه‌نور، لە کۆی ١٢٩٤ هاوبەش، تەنها بەرێژەی ٪١ پێوەر دانراوە.
ناحیەی کۆکس، لە کۆی ٤٥٥ هاوبەشی ئاو تەنها بە رێژەی 1% پێوەری ئاو دانراوە.
ناحیەی مەیدان، لە کۆی ٢٢٥ هاوبەشی ئاو، هیچ پێوەرێک بۆ هاوبەشانی ئاو دانەنراوە.
ھەر به‌پێی زانیاری بەرێوبەرایەتی ئاوی دەوروبەری گەرمیان، کۆی هاوبەشی نەکردن لە سیستەمی پێوەری میکانیکی ئاو، ١٣ هەزار و ١٥١ هاوبەشە.
5. بۆچی خوێندنەوەی پێوەر دراوە بەکۆمپانیا؟
سەرۆکی لیژنەی شارەوانی و گەشتوگوزار لەپەرلەمانی کوردستان و ئەندامێکی ئەنجومەنی پاریزگای سلیمانی دەڵێن: جێی پرسیار و تێبینیەکی زۆرە خوێندنەوەی پێوەری ئاو دراوە بە کۆمپانیا، بەڕێوبەرایەتیه‌کانی ئاوی کەلار و گەرمیانیش، پێشنیاریان کردوە کە خۆیان ئەو کارە بکەن.
لەبەرامبەر ئەوەی بۆچی حکومەت دانانی پێوەری ئەنجام نەداوە بەکۆمپانیاکانی سپاردوە، ئاری ئەحمەد، به‌ڕێوبه‌رى گشتى ئاو و ئاوه‌ڕۆی هه‌رێم، وتی: "بابەتەکە پەیوەندیدار بوە بەوەی کە پڕۆسەیەکی لەمجۆرە دەبێت هەندێك شتی تیا لەپێش چاوبگیرێت، وەک: خێرای ی لەکارکردن وتێچو.
بەرێوبەری ئاوی کەلار، سامان رەحیم، باسی لەوە کرد: ساڵی ٢٠١٥ پێشنیاریان کردوە کە ئەو سیستەمە خودی بەڕێوبەرایەتیەکان جێبەجێی بکەن. دەشڵێت: ئێمە هیچ گرفتێکمان نیە لەو روەوه.
هاوکات بەڕێوبەری ئاوی دەوروبەری گەرمیان، نەوزاد حه‌مید، باسی لەوە کرد: ئێمە پێمان باشترە کۆکردنەوەی کرێی ئاو بدرێت بە خودی فەرمانبەرەکانمان، ئەو پێشنیارەمان کردوە، بەڵام وەڵامی نەبوە، چونکە رێکەوتن لەگەڵ کۆمپانیا کراوە و گرێبەستەکە ٣ ساڵی دیکەی ماوە کە دەبێت تەواو بکرێت.
به‌ڕێوبه‌رى گشتى ئاو و ئاوه‌ڕۆی هه‌رێم، له‌مباره‌یه‌وه وتى: ئێمە فەرمانبەرمان هەیە، بەڵام ستافی کۆمپانیا زیاتر تایبەتمەندبون بەو کارە و راهێنراو بون، بۆیە دەبێت بڵێم نەخێر ئێمە نەمان دەتوانى ئه‌و كاره ئه‌نجام بده‌ین، چونکە فەرمانبەرەکانمان لەئێستادا تەنها بەکارەکانی خۆمان رادەگەن، ئەوەش بەهۆی نەبونی فەرمانبەری تازە دامەزراو و خانەنشین بونی هەندێکیان.
لوقمان حه‌مه‌د، سەرۆکی لیژنەی شارەوانی لە پەرلەمانی کوردستان دەڵێت: "هەر لەسەرەتاوە جێى تێبینیەکەی زۆرە بۆمان کە بۆچی وەزارەتی شارەوانی کە خاوەنی ٣٥ هەزار فەرمانبەرە، خۆی ئەم کارە جێ بەجێی ناکات و داویه‌تى بە کۆمپانیا؟!"
وتیشی: لەم رێگه‌یه‌وه هەم هاوڵاتی و هەم حکومەت زەرەرمەند بون، نە داهات زیادی کردوە نە خزمەتگواری پێشکەش بەهاوڵاتیان کراوە.
ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی، کاسترۆ مەعروف، باس لەوە دەکات: لەم بابەتەدا هاوڵاتی بەئامانج گیراوە و سودی کۆمپانیایە، گەرنا دەبێت بپرسن حکومەت بۆچی پێوەری زیرەکی کارەبا دادەنا، بەڵام پێوەری ئاو دەدرێتە کەرتی تایبەت؟ کەواتە بەئامانج گیراوی ئەم پڕۆسەیە تەنها گیرفانی هاوڵاتیە.
6. كوالێتى پێوه‌ره‌كانى ئاو
لۆزان عه‌لی، هاوڵاتیه‌كى دانیشتوى كه‌لاره، ده‌ڵێت: پێوەرەکەمان پاش ماوەیەک لە بەستنی خراپ بو و کاری پێ نەدەکرا، چۆن دەبێت پێوەرێک بدرێتە هاوڵاتی کە هیچ گره‌نتیه‌كى نەبێت؟
پارله‌مانتار: دابان محەمەد، ئه‌وه سه‌ربار ده‌كات بۆ ئه‌م پرسه و ده‌ڵێت: ئەم جۆرە پێوه‌رانە بە پلەی گەرمی و ساردی و وه‌رزه‌كان تێک دەچن، بەتایبەت لە شوێنێک بۆشوێنێكی دیکە جیاوازە.
له‌دواى به‌ستنى پێوه‌رى ئاو، زۆر كێشه له پێوه‌ره‌كه‌دا سه‌رى هه‌ڵدا، هاوڵاتیان و فرۆشیاران گومانیان له‌وه هه‌یه پێوه‌ره‌كان گونجاو بن و پشكنینیان بۆ كرابێت، بەڕێوبەری گشتی ئاو و ئاوەڕۆیی هەرێم ئەو بابەتە رەت دەکاتەوه.
یەکێک لەفرۆشیارەکانی پێوەری ئاو لەقەزای کەلار، باسی لەوە کرد: "ئەو پێوەرانەی لەماوەی پێشوتردا بەدەستمان دەگەشتن هیچ پشکنینێکیان بۆ نەکرابو و تەنها دەمانفرۆشتەوە و ئه‌گەر خراپێش ببوایه وەرمان نەدەگرتەوە."
به‌ڵام وته‌ى به‌رپرسانى حكومى جیاوازه. بەڕێوبەری فەرمانگەی ئاوی کفری، دەڵیت: ئێمە پێشوتر لەلایەن وەزارەته‌وه پێمان وتراوە کە پێوەرەکان پشکنینان بۆ کراوە.
هاوكات بەڕێوبەری گشتی ئاو و ئاوەڕۆی هەرێم، ئاری ئەحمەد، جەختی كرده‌وه له‌وه‌ى ئەو پێوەرانە ستانداردن و لەچەندین وڵاتی دیكە بەکاردێنەوە وهیچ کێشەیەکیان نیە.
وتیشی: بەپێی بەڵگەنامەی رەسمی لەوەزارەت تێست کراون.
له‌به‌رامبه‌ردا، دابان محه‌مه‌د، ئه‌ندامی پەرلەمانی کوردستان، ده‌ڵێت: هەمو ئەو کۆمپانیایانەی پێشو کاری فرۆشتنی پێوەریان کردوە لە لیستی ره‌ش "بلاک لیست" دان، ئه‌گەر باش بوبایە بەوجۆرە هەژمار نەدەکرا.
دەشڵێت: پێوەرەکان هیچ پشکنینێکیان بۆ نەکراوە.
فرۆشیارێکیش گومانى خۆی له كوالێتى پێوه‌ره‌كان پیشان ده‌دات.
لوقمان میروه‌یسی، وتى: "هیچ دڵنیاییەک نیە کە بزانین ئەم پێوه‌رانە ئیتاڵین یاخود ئەڵمانین، پشکنینیشی بۆناکرێت. ئەوە شتێکی ئاسانە لە چینه‌وه دروست دەکرێن و پاشان پارچه‌ى واى لێدەدەرێت کە لێی نوسراوە دروستکراوی ئەڵمانیایە".
7. پێوه‌رێك كه پاره‌ى كه‌م ده‌خوێنده‌وه قه‌ده‌غه كراوه له بازاڕ دا
فرۆشیارێك له كه‌لار باس له‌وه‌ده‌كات رێگه‌یان نه‌داوه پێوه‌رێك بفرۆشێت كه پاره‌ى كه‌م ده‌خوێنده‌وه.
لوقمان میروەیسی، فرۆشیارێکی پێوه‌ری ئاوە لە بازاڕی کەلار، وتى: ساڵی ٢٠١٩ پێوەرێکی ئیتاڵیمان بەدەست گەیشت کە لەڕوی کوالێتیەوە زۆر باش بو و هەوای نەدەخوێندەوە، پاش ئەوەی لە ئەکاوه‌نتی تایبەتی خۆم لە فەیسبوک بڵاوم کردەوە بۆ هاوڵاتیان کە نرخەکەی ٢٥ هەزار بو، دواتر لەلایەن بەڕێوبەرایەتی ئاوی کەلار ئەگادار کرامەوە کە نابێت ئەو جۆرە پێوەرە بفرۆشم، چونکە لە تەندەری کۆمپانیا کە نیە.
دەشڵێت: "من رەتم کردەوە و بەردەوام بوم لە فرۆشتنی، چونکە لەشاری سلێمانیش بۆ پڕۆژە نوێیەکانی نیشتەجێبون بەکار دەهاتەوە، پاشان بانگی بەڕێوبەرایەتی ئاوی کەلار کرام و پێیان وتم فرۆشتنی ئەو جۆرە قەدەغەیە و سکاڵات لەسەر تۆمار دەکرێت و زۆر بە رونی پێیان وتم کە چۆن بەو نرخە دەیفرۆشیت ناتەوێت قازانج بکەیت؟!"
فرۆشیارێكى تریش جه‌خت له‌وه‌ده‌كات كه ئه‌و پێوه‌ره خواستێكى زۆرى له‌سه‌ر بوه، به‌ڵام ره‌د كراوه‌ته‌وه.
"چەندین هاوڵاتی سەردانی کردین بۆ كڕینی ئەو جۆرە، بەڵام چونکە خوێندنەوەی بۆ نەدەکرا له‌لایه‌ن حكومه‌ته‌وه، ناچار چیتر نه‌مفرۆشت". گۆران محه‌مەد، فرۆشیار لەبازاڕی کەلار واى وت.
وتیشی: مانگێک پێش ئێستا بۆ خوێندنەوەی پێوەری ئاو هاتبونە ماڵمان، بەڵام چونکە پێوەره‌کە ئیتاڵی بو ئەو جۆرە بو کە پارەی کەم دەخوێنێتەوە، بە هاوسه‌رمیان وتبو ئەم پێوەرە تۆمار ناکەین، ئەو قەرزەی لەسەرتانە بۆتان کەم دەکەینەوە، بەڵام ئەم پێوه‌رە لێبکەنەوە.
له‌به‌رامبه‌ردا به‌ڕێوبه‌رى ئاوی كه‌لار ده‌ڵێت: کۆمەڵێک پشکنین و سیفەت هەیە کە دەبێت لەو پێوەرەدا هەبێت کەدەبەسترێت و هاوڵاتی بەکاری دەهێنێت، لەوانە: پشکنینی بۆ کرابێت، خوێندنەوەکەی بێ گرفت بێت. ئەو جۆرە پێوەرەی رەتکراوەتەوە لە ژێر ناوی "ئیتاڵی" فرۆشراوە، بەڵام پێوەرەکە چینی بوە.
بەرپرسی خوێندنەوەی پێوەری ئاو له کۆمپانیای ئۆرانۆس لە کەلار، له‌وباره‌وه وتى: ئەوە بڕیاری خودی حکومەتە کە بە نوسراو بۆمان هاتوە تەنها چەند جۆرێک دەبێت هاوڵاتی بیکڕێت و جۆرەکانی دیکە رەت دەکرێته‌وه، دەبێت ئەو جۆرە بکڕن کە دیاریکراوە، وەک: پێوەری تورکی کە ساڵی ٢٠١٦ فرۆشراوە، لەگەڵ ئیتاڵی و ئەڵمانی.
لەوەڵامی ئەوەی ئەو پێوەرانە کێشە و جیاوازیان چیە کە رەتدەکرێنەوە؟ سینان محه‌مه‌د، وتى: ئێمە ره‌چاوی ئەوە ناکەین، تەنها ئاگادار کراوینەتەوە کە نابێت بەکاربێت.
به‌ڵام پارله‌مانتارێك ئه‌مه به قۆرخكاریی ده‌زانێت.
دابان محەمەد، وتى: ئەو بابەتە پەیوەسته بە هەبونی قۆرخکاری و گەندەڵیەوە، گەندەڵی شۆڕبوەتەوە بۆ نێو بەشێکی زۆری بەرێوبەرایەتیەکانی ئاو.
8. زۆریی هاتنەوەی پارەی ئاو بۆ هاوبەشان
سەباح ساڵح، دانیشتویه‌كى قه‌زاى كه‌لاره و پێوەری ئاوی له ماڵه‌وه به‌ستوه، باسی لەوەکرد له‌لایه‌ن كۆمپانیاوه خوێندنەوە بۆ پێوەری ئاوەکەیان کراوە و پێیان وتون کە هیچیان بۆ نه‌گه‌ڕاوه‌ته‌وه، بەڵام پاش کەمتر لە ١٥ رۆژ کارمەندەکانی خوێندنەوەی پێوەری ئاو سەردانیان کردون و پسولەیەکی پاره‌ى ئاویان پێداون به بڕی ١٣٦ هەزار دینار.
هاوڵاتیه‌كى تر باس له‌وه‌ده‌كات، زۆر به‌كه‌مى ئاو به‌كاردێنێت به‌هۆی هه‌بونى بیره‌وه، كه‌چى پاره‌یه‌كى زۆری بۆ هاتوه‌ته‌وه.
بورهان محەمەد، دانیشتوی كه‌لار، وتى: تەنها ٣٢ هەزار دینار قەرزارى پاره‌ى ئاو بوم، كه‌چى پسوڵەیەکمان بەدەست گەشتوه‌تەوە کە بڕی دو ملیۆن و هەشتسەد هەزار دینارم بۆ گەڕاوەتەوە.
له‌مباره‌یه‌وه، سینان محەمەد، بەرپرسی کۆمپانیای ئۆرانۆس لەقەزای کەلار، وتى: ساڵی ٢٠١٩ بۆ ٢٠٢٠ کێشەیەکی زۆر هەبو لە هاتنەوەی بڕە پارەیەکی زۆر بۆهاوڵاتیان، حاڵەت هەبوە لە قەزای کەلار بڕی ٩٩ ملیۆن دیناری بۆ گەڕاوەتەوە، بەڵام ئه‌مانه هه‌ڵه بون و دواتر بە هەماهەنگی بەرێوبەرایەتی ئاوی کەلار و وەزارەت کێشەکە چارەسەر کراوە.
داوایشی كرد له‌كاتى بونى كێشه‌ى له‌وشێوه‌یه‌دا سه‌ردانیان بكه‌ن بۆ چاره‌سه‌ركردنى.
لەبەرامبەر هۆکاری هەڵەی زۆر لە پێوەرەکاندا و ژمارەی زۆر لەهاتنەوەی پارە بۆهاوڵاتیان، بەڕێوبەری گشتی ئاو و ئاوەڕۆی هەرێم، دەڵێت: کێشەکە چەند جۆرێکە، بەشێک لەهاوڵاتی خۆی دەستکاری پێوەرەکەی دەکات یان پێوەرەکە خراپ دەبێت و تێکدەچێت، یاخود هەڵەکە مرۆیە و بژمێرەکە هەڵەی تێدا دەکات، بەڵام بەگشتی ئێستا پڕۆسەی خوێندنەوەی پێوەر دەقیق تربوە.
9. پێوه‌ر به هاوڵاتیان ده‌كڕدرێت و كارى پێناكرێت
هاوڵاتیەک باس له‌وه ده‌كات پێوەریان کڕیوە و تۆماریشیان کردوە، به‌ڵام كارى پێنه‌كراوه.
ئاکۆ داود، دانیشتوى قەزای کەلار، باسی لەوە کرد: ئێستا بەشێکی زۆری هاوڵاتی بۆ ئەوەى ٨٠ هەزار دیناری لەسەر حساب نەکرێت و هەمو مانگێک پارەی زۆری لەسەر کەڵەکە نەبێت، پێوەرەکە دەکڕن و تۆمارییشی دەکەن، بەڵام لەماڵ دای دەنێن و نایبەستن.
لەوەڵامی ئەوەی کە کارمەندەکانی کۆمپانیا چۆن پارەی ئاو وه‌ردەگرن و سەیری پێوەرەکە دەکەن، وتی: کۆتا جار هاتن هیچ خوێندنەوەیەکیان نەکرد و نەشیان پرسی، منیش ١٥ هەزار دینارم پێدان.
بەرپرسی خوێندنەوەی پێوەری ئاو لە کەلار، له‌باره‌ى ئه‌م حاڵه‌ته‌وه دەڵیت: ئەوە لەکاتێکدابوە کە بەشێکی زۆری هاوڵاتیان پێوەری ئاویان نەکڕی بو، ئێمەش وەکو کۆمپانیا ویستومانە بەهەر رێگایەک بێت پارەی ئاو کۆبکرێتە، بەڵام تەنها بۆ ساڵی ٢٠١٩ بەو جۆرەبوە نەک ئێستا.
هێرۆ محه‌مه‌د، دانیشتویه‌كی كه‌لاره، باسی له‌وه‌كرد: پێوەرى ئاومان بەستوە و هیچ گرفتێکمان نیە، بڕە پارەیەکی کەمیشمان بە پێوەر بۆدێتەوە، بەڵام رۆژێک بەبێ ئەوەی لە ماڵەوە بم پسولەی ئاویان بۆجێهێشتبوین و ٤٠ هەزار دینارمان لەسەر هەژمار کرابو، راستیەكه‌ى نازانم چۆن سەیریان نەکردوە و ئەو بڕە پارەیەیان بۆ نوسیوین.
بەوتەی سەرۆکی لیژنەی شارەوانی و گەشتوگوزار لە پەرلەمانی کورستان، ئەم پڕۆسەیە جێی تێبینیەکی زۆرە.
لوقمان حه‌مه‌د، وتى: لەو باوەڕەدا نیم حکومەت چاودێری کۆمپانیاکانی لەئاستی پێویستدا کردبێت، کۆمپانیاکە پارە بۆ خۆی وەردەگرێت.
دابان محه‌مه‌د، پارله‌مانتار، وتى: هیچ چاودێرییەک نەبوە و نەکراوە.
له‌به‌رامبه‌ردا، بەڕێوبەری گشتی ئاو و ئاوەڕۆی هەرێم، ده‌ڵێت: چاودێری له سەر کاری کۆمپانیاکان هەیە بەتایبەتیش بەردەوام چاودێری سیستەم و پێوه‌ره‌كانى "عەدادەکان" ئۆفیسەکان دەکرێت لەوەرگرتنی پارەکان تا گەشتنیان بە بانک.
10. كێشه‌ى کۆبونەوەی قەرزی ئاو لەسەر هاوڵاتیان
رێبوار عه‌بدولکەریم، هاوڵاتیەکی دانیشتوی ناحیەی رزگارییه، باسی لەوە کرد ساڵی پار لە مانگی ته‌موز پێوەری ئاویان بەستوە، كه‌چى پاره‌یه‌كى زۆری له‌سه‌ر کەڵەکە بوە كه گه‌شتوه‌ته ملیۆنێک دینار. وتیشی: ئەو بڕە زۆرە لەسەرم، لەکاتێکدا پێشوتر بەهۆی سیستەمە کۆنەکەوە کە به مەتر بو، هیچ قەرزار نەبوم.
بەشێکی زۆری سکاڵاکان کە فه‌رمانگه‌كانى ئاو تۆمار دەکرێت، بەهۆی زۆری کەڵەکەبونی پارەی هاوڵاتیە.
بەڕێوبەری ئاوی کەلار دەڵێت: بە زۆری هاوڵاتیان رۆژانە سەردانمان دەکەن بۆ سکاڵا کردن، کێشەکەش ئەوەیە بڕێکی زۆری پارە بۆهاوڵاتی گەڕاوەتەوە، هۆکارەکەش بەهۆی مانگرتنی کۆمپانیاوە بوە کە نزیکەی ١٠ مانگ خوێندنەوەیان بۆ پێوەرەکان نەکردوە کە بەشێکی بەهۆی ڤایرۆسی کۆرۆناوە بوە، بۆیە هاوڵاتی پارەکەی لەسەر کەڵەکە بوە.
دەشڵێت: بە کۆی گشتی نزیکەی ١٠ ملیار دینار لەکرێی ئاو و پارەی پێوەری ئاو له‌لای هاوڵاتیانن چ به‌پێی سیسته‌مى كۆن و چ به پێوه‌رى نوێش.
هه‌روه‌ك وتیشی: نازانینی چه‌ندی په‌یوه‌سته به‌م پێوه‌ره نوێیه‌وه.
لەبارەی رێژەی ئەو قەرزە لە سەر هاوڵاتیانه لەفەرمانگەی ئاوی کفری، لەساڵی ٢٠١٩ تاوەکو ناوەڕاستی مانگی شوباتى 2022، بریتییه له 2 ملیار و 785 ملیۆن و 700 هه‌زار دینار.
11. كێشه‌ى نێوان كۆمپانیا و حكومه‌ت هاوڵاتیانى 6 مانگ قه‌رزار كرد
له مانگی شوباتى ساڵی ٢٠٢١، وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزاری هەرێم، بڕیاری دا هەر هاوبەشێک پێوەری ئاوى نەبەستبێت، بڕی ٨٠ هەزار دیناری وه‌كو غه‌رامه لەسەر تۆمار دەکرێت.
بەوتەی بەرێوبەری فەرمانگەی ئاوی کفری، حه‌مید رەشید، ئەگەرچی ئەم بڕیارە دراوە، به‌ڵام کارمەندانی کۆمپانیای ئۆرانۆس لە قەزاکەدا لە مانگی ئابی ٢٠٢١ واتا پاش ٦ مانگ لە بڕیارەکە مانگرتنیان شکاند و دەستیان بە کار کرد، واتا قه‌رزی شه‌ش مانگ له‌سه‌ر هاوڵاتى هه‌ژمار كرا.
ئه‌م حاڵه‌ته له كه‌لاریش هه‌بوه. هاوڵاتیه‌ك باسی له‌وه‌كرد سەردانی بەڕێوبەرایەتی ئاوی کەلاری کردوه بۆ تۆمارکردنی ئەو پێوەرەی كڕیبوی كه تۆمارنەکردنی بڕی ٨٠ هەزار دینار وەک غه‌رامه له‌سه‌رى ده‌كه‌وێت، بەڵام هیچ کارمەندێکی کۆمپانیا لەکاردا نەبون کە بۆیان تۆمار بکرێت.
بەرپرسی کۆمپانیای ئۆرانۆس، كه كارى به‌ستنى پێوه‌رى ئاو ده‌كات له گه‌رمیان، جه‌ختى له‌وه كرده‌وه لە مانگی ١ تاوەکو مانگی ٤ـى 2021 کۆمپانیاكه‌یان کاری نەکردوە.
12. کڕینی پێوەر و نەبەستنی لەلایەن کۆمپانیاکانەوە
"ساڵی ٢٠١٦ پێوەرێکی ئاومان لە خودی کۆمپانیا کڕی کە لە نێو گەڕەکەکاندا بە هاوڵاتیانیان دەفرۆشتەوە بە ٤٠ هەزار دینار، پارەمان لێوەرگیرا، پێیان وتین خۆمان پێوه‌رەکە دەبەستین، بەڵام ئێستا کە ٢٠٢٢ـه هیچ کەسێک نه‌هات پێوەرەکەمان بۆ بەستێت". ئەمە وتەی شیلان حسێنە، کەدانیشتویه‌كى كه‌لاره.
لەبەرامبەردا، سینان محەمەد، بەرپرسی کۆمپانیای ئۆرانۆس له‌كه‌لار كه كارى به‌ستنى پێوه‌رى ئاو ده‌كه‌ن، باسی لەوە کرد: له‌م حاڵەتە زۆرە کە دەچین سەردانی ماڵان دەکەین بەزۆری روبەڕوی ئەوە دەبینەوە کە سەرەڕای کڕینی پێوەر، بەڵام هێشتا پێوه‌ری ئاو بۆ ماڵان نه‌به‌ستراوه، ئه‌مه‌ش لەو کاتەی کۆمپانیای "جۆنون" کاری دانانی پێوەری ئاوی کردوە لە رێگەی مەندوبەکانیەوە پێوەری بەهاوڵاتی فرۆشتوە و پارەی بەستنەکەشی لێوەرگرتون و بۆی نه‌به‌ستون.
13. هاوڵاتیان باجی نه‌بونى داتا سه‌نته‌ر ده‌ده‌ن
مانگی پێشو لەقەزای کەلار بەهۆی ئەوەی کۆمپانیای ئۆرانۆس داتا سەنتەری نەبوە بۆ تۆمارکردنی ناوەکان، کۆمپانیای تایبەتمەند لە هەولێر بۆ تۆماركردنیان داوای 150 هەزار دۆلاری کردوە.
هاوڵاتی ئه‌گەرچی پێوەری بەستوە، بەڵام غه‌رامه کراوە، نزیكه‌ى 10 هه‌زار هاوڵاتی یه‌كی بڕی ٨٠ هەزار دیناریان لەسەر تۆمار کراوە، چونکە لەکاتێکدا دەبێت کۆمپانیا داتاسەنتەری هەبێت، كه‌چى نەیبوە وهاوڵاتی زەره‌رمەند بوە.
بەڵام بەرپرسی خوێندنەوەی پێوەری ئاو لەکەلار دەڵێت: ئێمە وەک کۆمپانیای ئۆرانۆس هیچ گرفتێکمان نەبوە، ئەوە تەنها دەنگۆیەکە و هیچ کێشەیەکی له‌و جۆرەمان نیە.
لایخۆشیه‌وه، سامان رەحیم، بەڕێوبەری ئاوی کەلار، جه‌ختى له بونى ئه‌و كێشه‌یه كرده‌وه و وتى: بەڵێ کێشەیەکی لەو جۆرە هەبو لەنێوان هەردو کۆمپانیاکە رویداوە، ئێمە زانیاری تەواومان لەسەر ئەو بابەتە نیە، بەڵام کێشەکە پەیوەست بو بە شتێکی مادییەوە، وەک خۆشمان هەر هاوڵاتیەک ناوی تۆمار کرابێت رێگریمان کردوە غەرامەی لەسەر هەژمار بکرێت.
14. گرفتی کەمی کارمەندی کۆمپانیا
به‌شێكى زۆری هاوڵاتیان نیگه‌رانن له‌وه‌ى كاتى سه‌ردانى تیمه‌كانى خوێندنه‌وه‌ى پێوه‌رى ئاو نازانن، به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌كانیش ئه‌وه به كێشه ده‌زانن.
"پارساڵ پێوەری ئاومان کڕی و کۆمپانیا بۆی بەستین، بەڵام هیندەی ئاگاداربم نەک تەنها من بەڵکو هیچ ماڵێکی گەڕەکەکەمانیش کەس نەهاتوە بۆ خوێندنەوەی پێوەر یان وەرگرتی پارەی ئاو لێیان، هیچیشمان پێنەگەیشتوە". ئەمە وتەی بەختیار محەمەدە کە دانیشتوی ناحیەی سەرقەڵایە. هاوکات لۆزان عه‌لی، دانیشتوى كه‌لار، دەڵێت: چەند ساڵێک لەمەوبەر پێوەری ئاومان کڕی، بەڵام نزیکەی ٧ بۆ ٨ مانگێک دەبێت کە هیچ کەس نەهاتوە بۆ خوێندنەوەی پێوەر و وەرگرتنی پارەی ئاو.
لەبەرامبەردا بەڕێوبەری فەرمانگەی ئاوی ناحیەی سەرقەڵا، پەیمان محەمەد، باسی لەوە کرد: کۆمپانیاى په‌یوه‌ندیدار به پێوه‌رى ئاو، تەنها یەک کارمەندی لە ناحیەکەدا هەیە!
لەقەزای کەلاریش لەکۆی ٢٨ هەزار هاوبەشی ئاو، تەنها ٨ کارمەند کارەکە رادەپەڕێنن، واتا هەر کارمەندێک 3 هەزار ماڵی بۆ دانراوە. لەقەزای کفریش لەکۆی ٧ هەزار هاوبەشی ئاو، تەنها ٢ کارمەندى كۆمپانیا بۆ خوێندنه‌وه‌ى پێوه‌ر هەیە.
بەڕێوبەری ئاوی کفری، حه‌مید رەشید، کەمی کارمەند بە هۆکارێک لە زۆری قەرزی کەڵەکە بو لە سەر هاوڵاتی دەبینێت. بەڕێوبەری ئاوی کەلاریش هەمان رای هەیە و پێیوایە کارمەندەکانی کۆمپانیا کەمن.
سه‌رباری ئه‌مه‌ش، بەرپرسی بەشی خوێندنەوەی پێوەری ئاوی کۆمپانیای ئۆرانۆس لەکەلار، سینان محەمەد، دەڵێت: گرفتی کەمی کارمەندمان نیە و بەدەر لەخودی خۆم ٨ کارمەندمان هەیە و بۆ خوێندنەوەی هەر خولێکیش کارمەندەکانمان کارەکانیان رادەپەڕێنن و بەپێی گەڕەکەکان دابەشکراون.
15. له‌دواى به‌ستنى پێوه‌ر داهاتى ئاو كه‌میكردوه
ئه‌گه‌رچی یه‌كێك له هۆكاره‌كانى دانانى پێوه‌ر بۆ ئه‌وه بوه داهاتى ئاو به دروستى كۆبكرێته‌وه و زیاد بكات، كه‌چى به‌پێچه‌وانه‌وه داهات له گه‌رمیان كه‌میكردوه.
پێش بەستنی پێوەری ئاو، کۆکردنەوەی داهاتى ئاو لەلایەن بەڕێوبەرایەتی ئاوی کەلاره‌وه ده‌كرا و داهاتی بەڕێوبەرایەتیەکە یەک ملیار دینار بوە، بەڵام بەوتەی سامان رەحیم-ى به‌ڕێوبه‌رى به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌كه، ئێستا ئەو بڕە کەمی کردوە بۆ ٧٠٠ ملیۆن.
هاوکات بەپێی نوسراوێكی فەرمی کە دەست یەکەى چاودێری حكومه‌تى خۆجێی گه‌رمیان كه‌وتوه، کۆی داهاتی بەڕێوبەرایەتی ئاوی دەوروبەری گەرمیان پاش ئەوەی كۆكردنه‌وه‌ى داهاتى ئاو دراوە بەکۆمپانیا، نزیكه‌ى 40 ملیۆن دینار كه‌متر بوه.
هاوکات بەپێی وتەی وتەبێژی بەڕێوبەرایەتی ئاوی دەوروبەری گەرمیان، ساڵانی پێشو تەنها لە ناحیەی رزگاری زیاتر لە ٤٣ ملیۆن دینار کۆ دەکرایەوە، بەڵام ئێستا داهاتەکە تەنها ٣ بۆ ٤ ملیۆن دیناره.
16. "پێوەره‌كه سودى بۆ گلدانەوەی ئاو نه‌بو"
پسپۆڕێکی بواری سەرچاوەکانی ئاو، دەڵێت: پڕۆسەی دانانی پێوەر سودی بۆ گلدانەوەی ئاو نەبوە، چونکە پڕۆسەکە دیراسەنەکراوە و هاوتای پلان نەبوە لەو بوارەدا، بەرێوبەری ئاوی ژێرزەویش دەڵێت: پێوەر ناتوانێت سودی بۆ گلدانەوەی ئاو هەبێت.
بەڕێوبەری گشتی ئاو و ئاوەڕۆی هەرێم، دەڵێت: پێوەر سودی بۆ گلدانەوەی ئاو هەبوە، بەڵام تائێستا پڕۆژەیەکی گەورە ئەنجام نەدراوە تاوەکو ئێستا کە قەبارەکەی بزانرێت.
به‌ڵام له‌به‌رامبه‌ردا، عه‌بدولموتەڵیب رەفعەت، پسپۆڕی بواری سەرچاوەکانی ئاو و مامۆستا لە زانکۆی گەرمیان، وتى: دانانی پێوەری ئاو بۆماڵان سودی نەبوە، ئەو رێژە ئاوەی دەدرێتە هاوڵاتی کەمە، دەبێت لەسەرەتادا لە ناوچەکانی پیشەسازی و پڕۆژە کشتوکاڵیەکان پێوه‌ر بەکاربهێنرایە.
بەڕێوبەری ئاوی ژێرزەوی گەرمیان، حامد جومعە، جه‌خت له‌م رایه ده‌كاته‌وه و دەڵێت: پێوەری ئاوی ماڵان کاریگەری نەبوە بەهیچ جۆرێک، چونكە ئەو بڕە ئاوەی ماڵان بەفیڕۆی دەدەن کەمترە، رۆژانە تەنها لەنێوان کاژمێرێك بۆ دو كاتژمێر ئاو وەردەگرن، کەواتا چۆن سودی لێوەردەگیرێت؟
دەشڵێت: دەبێت پێوەر لە بیری ئاوی باخەکان بدرێت، چونکە بە گشتی ١١٠٠ بیر هەیە لەگەرمیان نایاساین و ١٨١٥ بیر هەیە کە یاسایین، بەڵام هیچیان پێوەریان لەسەر نیە.
17. "پێش دانانى پێوه‌ر ده‌بو كێشه‌ى ئاوی خواردنه‌وه‌مان چاره‌سه‌ر بكه‌ن"
چالاکوانێکی قەزای کفری دەڵێت: پێشوەخت دەبو کێشەی ئاوی خواردنەوەی کفری چارەسەر بکرێت، نه‌ك پێوه‌ر دابنرایه‌ت.
سەرکەوت حەمید، وتى: گرنگتر بو لەسەرەتادا چارەسەری نەشیاوی ئاوی قەزاکە بکرایە کە ئێستا بەشی زۆرینەی هاوڵاتیان فلتەری ئاو بەکاردێنن، كه‌چى دانانى پێوه‌ریان له‌سه‌ر هاوڵاتى سه‌پاندوه کە هیچ میکانیزمێکی گونجاو بۆ بەستنی پێوەره‌كه رەچاو نەکراوە.
هاوکات بەرێوبەری فەرمانگەی ئاوی کفری، دەڵێت: ئاوی قەزاکە بەپێی پشکنینی بایەلۆجی گونجاوە، بەڵام لە روی کیمیاییەوە نەگونجاوە و لەئێستا دا دەرخستە ئامادە دەکەین بۆ پاڵاوگەیەکی تایبەت بە ئاوی قەزای کفری.
لەبەرامبە ئەوەی بۆچی سەرەتا پرسی نەشیاوی ئاوی کفری چارەسەر نەکرا و پاشان دەست بەدانانی پێوەر بکرێت؟ بەرێوبەری گشتی ئاو و ئاوەڕۆی هەرێم، باسی لەوە کرد: ئەو کێشه‌یە لە زۆر شوێنی دیکە هەیە و تەنها قەزای کفری نیە، بۆیە کێشەی ئاوی قەزاکە نابێتە رێگر لەبەردەم دانانی پێوەری ئاو.
18. هاوڵاتیان متمانه‌یان به پێوه‌ر نامێنێت و لێی ده‌كه‌نه‌وه
لە قەزای کەلار زیاتر لە ٢٠٠٠ پێوەر لێکراوەتەوە، هاوڵاتیانیش هۆکارەکەی بۆ نەبونی متمانە بە پێوەرەکە دەگەڕێننەوە.
لەماوەی پێشودا لەچەندین ناوچەی جیاواز هەڵمەتی لێکردنەوەی پێوەری میکانێکی ئاو لەلایەن هاوڵاتیانەوە دەستی پێکرد، لەقەزای کەلاریش هاوڵاتیان لە تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان وێنه و ڤیدیۆی لێكردنه‌وه‌ى پێوەرەکانیان بڵاو دەکردەوە.
محەمەد عه‌لی، هاوڵاتیه‌كى دانیشتوى كه‌لاره کە پێوەرەکەی لێکردوه‌تەوە، دەڵێت: پێوەر جێی متمانەی هاوڵاتی نیە، بۆچی پێشوتر بۆ یەک کاتژمێر ئاو لەماوەی ٢ مانگدا ١٦ هەزار دینارمان لێوەردەگیرا، ئێستا ئه‌گەر رۆژانە ئاو وەرگرین یان نا، بڕە پارەیەکی زۆرمان بۆ دێتەوە، لەکاتێکدا پێدانی ئاو نەبوە بە ٢٤ کاتژمێری و مانگانە پارەیەکی زۆرمان بۆ دێتەوە کە ناشزانین راستە یان نا.
له‌به‌رامبه‌ردا، سامان رەحیم، بەڕێوبەری ئاوی کەلار، باسی لەوە کرد رێژەی لێکردنەوەی پێوەری ئاو کەمە، تەنها بڕێکی کەم هاوڵاتی پێوەری لێکردوه‌تەوە.
وتیشی: بەوپێیەی ئێمە لە خولەکاندا سەردانمان کردوە، لەماوە ٣ خولدا ٢٠٠٠ پێوەر لەقەزای کەلار لێکراوەتەوە.
بەشێکی زۆری هاوڵاتیانیش به ئاشكرا یان به نهێنى، باس له‌وه ده‌كه‌ن دەستکاری شێوازی خوێندنەوەی پێوەرەکانیان دەکەن، به‌ڵام بەرپرسی خوێندنەوەی پێوەری ئاوی قەزای کفری رەتی کردەوە هیچ زانیاریەک بخاتەڕو.
19. هاوڵاتیان: له به‌ستنى پێوه‌ر ئاگه‌دار نه‌كراوینه‌ته‌وه
بەشێک له فرۆشیارانى نێو بازاڕی کەلار، پێوەری ئاویان نەبەستوە، دەشڵێن: کەس ئاگاداری نەکردوینەته‌وە.
سامان محەمەد، خاوەنی قەسابخانەیە لەبازاڕی کەلار، باسی لەوە کرد: تاوەکو ئێستا نە پێوەرمان بەستوە نە ئاگاداریان کردوینەتەوە کە پێوەر ببەستین، پێشوتر پارەی ئاومان دەدا، بەڵام ئێستا کەس نەهاتوە بۆ ئەو بابەتە.
بەرپرسی کۆمپانیای ئۆرانۆس لە کەلار، ئه‌و قسه‌یه رەد ده‌كاته‌وه و دەڵیت: چەندینجار سەردانی بازاڕەکانمان کردوە و ئاگادارمان کردونەتەوە، ئه‌گەر کۆمپانیاش ئاگاداریان نەکاتەوە، ئه‌وا حکومەت چەندین ساڵە باسی لە بەستنی پێوەر کردوە، بەڵام ئەوان پێوەی پابەند نەبون.
20. کام سیستەم باشتر بو؟
بەکۆی گشتی ئه‌و هاوڵاتیانه‌ى بۆ ئه‌م راپۆرته دواندومانن، خوازیاری ئەوە بون کە بەهەمان سیستەمی پێشو پارەی ئاو لەهاوبەشان وەربگیرێت، باسیان لەوە کرد بۆ هەر خولێک ١٥ هەزار دینار بڕە پاەیەکی گونجاوە بۆ دۆخی ئێستای هاوڵاتی.
ئه‌و سیسته‌مه به دانپێدانانى حكومه‌ت، كێشه و سكاڵایشی كه‌متر بوه.
عه‌لی ئیسماعیل، بەرپرسی بەشی کاروباری یاسایی لە بەڕێوبەرایەتی ئاوی کەلار، دەڵیت: کاتێک سیستەمە کۆنەکە کارا بو، کەمترین سکاڵا و کێشەمان روبەڕو ده‌بویەوە.
21. پێشنیاری کەمکردنەوەی پارەی پێوەری ئاو دەکرێت
بەوتەی سەرۆکی لیژنەی شارەوانی و گەشتوگوزار، لەماوەی داهاتودا لەگەڵ وەزارەت و بەڕێوبەری گشتی ئاو و ئاوەڕۆی هەرێم کۆدەبنەوە و داواى كه‌مكردنه‌وه‌ى پاره‌ى خوله‌كان ده‌كه‌ن.
لوقمان حه‌مه‌د، وتى: له‌و كۆبونه‌وه‌یه‌دا چەندین پێشنیار دەخەینەڕو، بە تایبەتیش کەمکردنەوەی بڕە پارەی خولەکان لە هاوڵاتیان کە بە ٤٥ هەزار دینار دیاریکراوە و داوا ده‌كه‌ین کەم بکرێتەوە بۆ ٢٥ هەزار دینار بۆهەر خولێک.
هەروەک باسی لەوە کرد: داوامان کردوە بەستنی پێوەر لە نێوان ساڵێک بۆ ٦ مانگ رابگیرێت.
22. پرۆژه یاسایه‌ك بۆ پێوه‌رى ئاو
ئەندامێکی پەرلەمانی کوردستان دەڵێت: پرۆژە یاسایەکی تایبەت بە کێشەی پێوەری ئاو دراوەتە پەرلەمان، بەتایبەت لەسەر هەڵگرتنی ئەو سزایەی کە دانراوە بۆ هەر مانگێک، داواش ده‌كات هاوڵاتیان پاره‌ى غه‌رامه‌كانی سه‌ریان نه‌ده‌ن.
رزگار محه‌مه‌د، كه ئه‌ندامى لیژنه‌ى شاره‌وانیه له پارله‌مانى كوردستان، وتی: لەگەڵ وەزارەتی شارەوانیەکان کۆبوینەوە لەسەر پێوەری ئاو، چونکە ناڕەزایەتی زۆری لەسەرە چ لەلایەن ئەو هاوڵاتیانەی کە پێوەرەکەیان بەستوە چ ئەوانەشی نەیان بەستوە.
له‌باره‌ى پاره‌ى سزاى نه‌به‌ستنى پێوه‌رى ئاویشه‌وه، وتى: کارمان لەسەر ئەوە کردوە ئەو سزایە لابدرێت و بە سیستەمە کۆنەکە ئەو کێشەیەمان چارەسەر کردوە.
جەختی لەوەشکردەوە: داواشمان کردوە لەلایەن حکومەت خۆیەوە پێوەرێکی نوێ ببەسترێت و نەدرێت بە کۆمپانیا، سێ جۆر پێوەریش پێشنیار کراوە، ده‌بێت ئەو پێوەره‌شی کە دەبەسترێت لە روی کوالێتیەوە باشبێت و ئەو بڕە پارەیەشی کە له هاوڵاتى وەردەگیرێت بەقیستی درێژخایەن بێت.
به‌شى دوه‌م: ده‌ره‌نجام و راسپارده‌كان
یه‌كه‌م: ده‌ره‌نجام
1. پرۆسه‌ى دانانى پێوه‌رى ئاو له گه‌رمیان، نیگه‌رانى و ناڕه‌زایه‌تیه‌كى جه‌ماوه‌ریی دروستكردوه، له‌مه‌شدا خودی به‌رپرسانى حكومى و نوێنه‌ره هه‌ڵبژێردراوه‌كانیش هاوڕای خه‌ڵكین.
2. پرۆسه‌كه كه‌موكورتیی و ناڕونى زۆری تێدایه، چ له ئامانجه‌كه‌ى، كه به رای شاره‌زایان بۆ به‌رگرتن به كه‌مكردنه‌وه‌ى به‌فیڕۆدان هه‌نگاوى جیدی تر هه‌بو بگیرێته‌به‌ر، چ بۆ وه‌رگرتنى داهاتى شایسته‌ى ئه‌م خزمه‌تگوزارییه كه به‌پێی داتاكان داهاته‌كه كه‌متر بوه له‌وه‌ته‌ى پێوه‌ره‌كه به‌ركار كراوه، چ له روى سپاردنیشی به كه‌رتى تایبه‌ت و له ئه‌ستۆ خستنى تێچونه‌كه‌شى بۆ سه‌ر شانی هاوڵاتیان.
3. دانانى پێوه‌رى ئاو، هاوشانى دانانى پێوه‌رى كاره‌با بوه، به‌ڵام ئه‌وه‌ى دوه‌میان بارگرانیی دارایی له‌سه‌ر هاوڵاتیان دروست نه‌كردوه، به‌ڵام پێوه‌رى ئاو به‌پێچه‌وانه‌وه بارگرانى دروست كردوه.
4. حكومه‌ت ئه‌م پرسه‌ى به ته‌واوى سپاردوه به كه‌رتى تایبه‌ت، به‌مه‌ش خۆی له به‌رپرسیارێتیه‌كه‌ى بواردوه، ئه‌مه به وته‌ى پارله‌مانتاران، كه واش باس ده‌كه‌ن هیچ به‌دواداچونێكى جیدی نه‌كردوه بۆ كارى كۆمپانیاكان و ئه‌و نیگه‌رانیه‌ى له ئارادایه.
5. خودی پێوه‌ره‌كان، جێگه‌ى متمانه‌ى هاوڵاتیان و ته‌نانه‌ت فرۆشیاره‌كانیش نین، گله‌ییان له خراپی كوالێتیه‌كه‌ى و نا وردێتى و هه‌روه‌ها زو خراپبونى هه‌یه.
6. هه‌ڵه‌یه‌كى زۆر ده‌كرێت له خوێندنه‌وه‌ى بڕى پاره‌ى شایسته‌ى ئاو به‌پێی پێوه‌ر، به راده‌یه‌ك هه‌ندێكجار هه‌ڵه‌كان ئابڕوبه‌رانه‌ن، له‌نمونه‌ى هاتنه‌وه‌ى غه‌رامه‌ى چه‌ند ملیۆنى بۆ هاوڵاتیان.
7. ماوه‌ى زیاتر له 6 مانگ كۆمپانیاكان به‌هۆی بونى كێشه‌وه، له سنورى گه‌رمیان كاریان نه‌كردوه، كه‌چى ئه‌و ماوه‌یه به غه‌رامه بۆ هاوڵاتیان هه‌ژمار كراوه.
8. له‌گه‌رمیان ژماره‌ى ئه‌و كارمه‌ندانه‌ى دانراون بۆ پرۆسه‌ى خوێندنه‌وه‌ى پێوه‌ر و دیاریكردنى بڕی پاره‌ى شایسته، كه‌من، ئه‌مه‌ش واده‌كات له‌كاتى خۆی و زوزو نه‌توانن گه‌ڕه‌كه‌كان به‌سه‌ر بكه‌نه‌وه و پاره‌كه‌ش له‌سه‌ر هاوڵاتیان كه‌ڵه‌كه بكات.
9. هیچ داتایه‌ك به‌رده‌ست نیه كه ئاماژه به‌وه بدات پێوه‌ره‌كه سه‌ركه‌وتو بوه له كه‌مكردنه‌وه‌ى به‌فیڕۆدانى ئاو و پابه‌ندبونى زیاترى هاوڵاتیان به ده‌ستگرتن به به‌هه‌ده‌ردانى ئاوه‌وه، ئه‌گه‌رچی به‌وته‌ى به‌رپرسان ئه‌مه كاتی ده‌وێت هه‌تا جیاوازیه‌كه‌ى ده‌ركه‌وێت.
دوه‌م: راسپارده‌كان
1. ئه‌م بواره بابه‌تێكى ورد و هه‌ستیاره، هه‌ست ده‌كرێت لێكۆڵینه‌وه و خوێندنه‌وه‌ى وردی بۆ نه‌كراوه، بۆیه ده‌بو پێش ئه‌وه‌ى ده‌ستى پێبكرایه، باشتر بخوێنرایه‌ته‌وه و بۆ هه‌مو ئه‌گه‌رێك چاره‌سه‌ر پێشنیاز بكرایه. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا وا به‌هێزتر ده‌بو كه له بری ئه‌وه‌ى بڕیار بێت، پرۆژه یاسا ببوایه.
بۆیه پێشنیاز ده‌كه‌ین كه پێداچونه‌وه‌یه‌كى سه‌رتاپاگیر به پرۆسه‌كه‌دا بكرێت، چ له روه هونه‌ریی و ته‌كنیكیه‌كه‌یه‌وه، چ له روه یاسایی و كارگێڕێكه‌یه‌وه.
2. سپاردنى ئه‌م كه‌رته به ته‌واوى به كه‌رتى تایبه‌ت و ده‌ركردنى ده‌ستى حكومه‌ت تیایدا، كارێكى ورد و خوێنراو بوه، به‌ڵكو ده‌بو ئه‌و كاره به هاوبه‌شى بكرایه، یان هه‌نگاو به هه‌نگاو به كه‌رتى تایبه‌ت بسپێرایه. جگه له‌وه‌ش كه‌رتى تایبه‌ت سه‌ركه‌وتو نه‌بوه له پرۆسه‌كه.
بۆیه پێشنیاز ده‌كه‌ین له‌مڕوه‌شه‌وه پێداچونه‌وه بكرێت و بڕیار و رێكاری نوێ بگیرێته‌به‌ر.
3. حكومه‌ت له بری دروستكردنى قۆرغكاریی، ده‌بێت به‌پێچه‌وانه‌وه هانى كێبڕكێی شه‌فافانه بدات، بۆیه و بۆ دورخستنه‌وه‌ى هه‌ر گومانێكى گه‌نده‌ڵی، ده‌بو پرۆسه‌ى سپاردنى ئه‌م كه‌رته به كه‌رتى تایبه‌ت، شه‌فاف تر بوایه، هاوكات زیاتر چاودێر بوایه به‌سه‌ر كۆمپانیاكانه‌وه، به‌تایبه‌تى له روى هێنانى ئامێری پێوه‌ره‌وه، كه به شایه‌تى خودی به‌رپرسانى حكومه‌تیش، كێشه‌ى زۆری تێدایه.
4. پێشنیاز ده‌كه‌ین هاوشێوه‌ى پێوه‌رى كاره‌با، تێچوى پێوه‌رى ئاویش له‌سه‌ر خودی حكومه‌ت بێت نه‌ك هاوڵاتى.
5. هاوڵاتیان قه‌رزێكى زۆریان له‌سه‌ر كه‌ڵه‌كه بوه، حكومه‌تیش سوره له‌سه‌ر رێكاره‌كانى، ئه‌مه‌ش وایكردوه ناڕه‌زایه‌تیه‌كى جه‌ماوه‌رى دروست ببێت و هه‌ڵمه‌تى لێكردنه‌وه‌ى پێوه‌ره‌كان ئه‌نجام بده‌ن.
پێویسته حكومه‌ت له‌گه‌ڵ ئه‌م واقیعه‌دا هۆشیارانه تر مامه‌ڵه بكات، له بری جه‌ختكردنه‌وه له بڕیاره‌كانى، هه‌وڵ بدات رێكارى نوێ كه به قازانجی پرۆسه‌كه و هاوڵاتیان بشكێته‌وه، دابنێت.
6. پرۆسه‌كه مه‌ركه‌زیه‌تێكى زۆری تێدایه، ره‌چاوى تایبه‌تمه‌ندى ناوچه‌كان نه‌كراوه، هه‌روه‌ك ته‌نیا به‌ڕێوبه‌رایه‌تیه‌كى گشتى ده‌ره‌قه‌تى به‌ده‌مه‌وه‌چونى ئه‌و هه‌مو كێشانه نایه‌ت كه ئه‌م پرۆسه‌یه هه‌یه‌تى. بۆیه گرنگه پێداچونه‌وه بكرێت پێیدا له‌م روه‌وه و به‌شێك له ده‌سه‌ڵاته‌كان بدرێت به حكومه‌ته خۆجێیه‌كان.
7. كه‌رتى ئاوى هه‌رێم كێشه‌ى زۆری تێدایه، به‌هه‌ده‌ردان یه‌كێكه له‌وانه، گرنگه كه حكومه‌ت هه‌وڵی چاره‌سه‌رى ئه‌و كێشه ده‌دات، به‌ڵام ده‌بو پێوه‌ره‌كانى بۆ چاره‌سه‌رى كێشه‌كه ورد تر بوایه‌ن و هه‌مو ئه‌و بوارانه‌ى تریشی بگرتایه‌ته‌وه كه به‌هه‌ده‌ردانى تێدا روده‌ده‌ن، له‌نمونه‌ى پرۆژه‌كان كه پشت به ئاوی ژێر زه‌وی ده‌به‌ستن. بۆیه پێشنیاز ده‌كه‌ین له‌مڕوه‌شه‌وه هه‌نگاو بنرێت.
8. سه‌رباری ئه‌وه‌ى چه‌ند ساڵێكه ئه‌م پرۆسه‌یه ده‌ستی پێكردوه، به‌ڵام هێشتا هاوڵاتیان له‌لایان رون نییه و به ته‌واوى تێینه‌گه‌شتون، ئه‌مه‌ش ده‌رخه‌رى ئه‌وه‌یه حكومه‌ت نه‌یتوانیوه سه‌ركه‌وتو بێت له گه‌یاندنى په‌یامى پرۆژه‌كه. بۆیه پێشنیاز ده‌كه‌ین كه هه‌ڵمه‌تى هۆشیاری باشتری بۆ بكرێت و هاوڵاتیان له‌باره‌ى ورده‌كاریه‌كانیه‌وه ئاگادار بكرێنه‌وه.